در دنیای امروز صفحه‌ی نمایش همه‌ی گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها لمسی شده است. روی لوازم خانگی مثل گازهای برقی یا فر هم دکمه‌ای وجود ندارد. انگار فقط ازطریق صفحات لمسی می‌شود از وسایل و دستگاه‌های مختلف استفاده کرد. چرا؟ چون طراحان به‌ این نتیجه رسیدند که کاربران با صفحات لمسی راحت‌تر با وسیله کار می‌کنند و تعامل برقرار می‌کنند. 

کاربر نرم‌افزار، کامپیوتر، تبلت، موبایل و هر وسیله‌ی دیجیتال یا الکترونیک دیگری برای استفاده‌از محصول به رابط‌ها یا واسطه‌هایی، مثل دکمه‌ها، نیاز دارد. تصور کنید من و شما می‌‌خواهیم با نرم‌افزاری کار کنیم. وقتی وارد محیط آن نرم‌افزار می‌شویم، نوار ابزار نرم‌افزار و آیکون‌ها هستند که ما را راهنمایی می‌کنند تا از نرم‌افزار استفاده کنیم. اگر ندانیم معنی آیکون یا ابزاری چیست، موس یا نشانگر را روی آن نگه می‌داریم. نوشته‌ای (تولتیپ یا Tooltip) ظاهر می‌شود که خیلی کوتاه به ما توضیح می‌دهد آن آیکون چه می‌کند. 

وقتی وارد سایت یا اپلیکیشنی می‌شویم نیز همین ماجرا تکرار می‌شود. آیکون‌ها، دکمه‌ها، توضیحات کوتاه و المان‌های گرافیکی و بصری مختلفی به ما کمک می‌کنند تا با سایت یا اپ تعامل داشته باشیم. طراح رابط کاربر(ی) یا UI Designer کسی است که وظیفه دارد رابط‌ها یا واسطه‌ها را طراحی کند. بدون آن رابط‌ها کسی نمی‌تواند از سایت یا اپ یا نرم‌افزار استفاده کند. 

می‌شود گفت به‌تناسب تغییراتی که در محیط‌ نرم‌افزارها، سایت‌ها و اپ‌ها اتفاق می‌افتد، طراحی رابط کاربری نیز تغییر می‌کند. یعنی محیط دو بعدی رابط‌های کاربری دو بعدی دارد و محیط‌های سه بعدی (واقعیت مجازی و واقعیت افزوده) رابط‌های کاربری سه بعدی.

رابط کاربری سه بعدی یا 3D Interface چیست؟ چطور طراحی می‌شود؟ چرا لازم است طراح UI خود را برای دیزاین‌کردن رابط‌های سه بعدی (3D UI) آماده کند؟ 

در این مقاله، درباره‌ی رابط‌های کاربری سه بعدی مفصل توضیح و به سوالات طرح‌شده پاسخ داده می‌شود. 

رابط کاربری سه بعدی چیست؟

قبل‌از این هم در دیزاین سایت و اپلیکیشن از گرافیک‌ها، اشکال و المان‌‌های بصری سه بعدی استفاده می‌شد. اما رابط کاربری سه بعدی کاملا  متفاوت است. شما هم حتما درباره‌ی متاورس (Metaverse) چیزهایی به گوشتان خورده است. به‌زبان‌ساده، متاورس جهان مجازی سه بعدی است. سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها و شبکه‌‌های اجتماعی درآینده‌ای نه‌چندان‌دور برای کاربران تجربه‌‌های مجازی سه بعدی می‌سازند. واقعیت مجازی فقط محدودبه دنیای بازی و سرگرمی نخواهد بود. وقتی سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارها قرار باشد با کاربر تعامل سه بعدی (3D Interaction) برقرار کنند، به رابط‌های کاربری سه بعدی نیاز دارند.

پس، رابط کاربری سه بعدی رابطی است که تعامل مستقیم کاربر با محیط سه بعدی و در محیط سه بعدی را محقق می‌کند. 

 

به عبارت تعامل مستقیم در تعریف دقت کنید. منظور این است که وسیله‌ای فیزیکی مثل موس یا کیبورد یا جوی استیک‌ها میان کاربر و محیط سه بعدی وجود ندارد تا تعامل ازطریق آن اتفاق بیفتد. بگذارید مثالی بزنم تا منظوراز 3D UIs کاملا مشخص شود. فیلم ماتریکس را یادتان هست؟ بحث اینجا  درباره‌ی جهان‌ها و تعاملاتی آن‌چنانی است. (ممکن است هنوز خیلی علمی-تخیلی به‌نظر برسد. اما شاید درآینده بخشی‌از فیلم‌های علمی‌-تخیلی به‌واقعیت بپیوندد.)

تصور کنید وقتی کاربر (انسان) روبروی اسکرین ایستاده است و در محیطی سه بعدی قرار دارد، بتواند با حرکت دست یا فرمان صوتی در آن محیط کارهایی انجام دهد. البته، سیستم سنسورهایی دارد که قادر است حرکت و موقعیت قرارگرفتن فرد را ردیابی کند. (به تصویر زیر نگاه کنید که در سایت آمازون برای نشان‌دادن قابلیت‌‌های کنسول خانگی Wii قرار داده شده است.)

طراحی تولتیپ‌‌ها باید به‌دقت باشد، درست مانند سایر رابط‌های کاربری. اگر می‌خواهید بیشتر با اصول طراحی تولتیپ‌ها آشنا شوید، «نگذارید Tooltip‌ها طراحی رابط کاربری شما را خراب کنند» را بخوانید. 

کاربردهای 3D UIs

رابط‌های کاربری سه بعدی و طراحی رابط کاربری سه بعدی در چه حوزه‌هایی کاربرد دارد یا کاربرد خواهد داشت؟ درحال‌حاضر، مهم‌ترین کاربردهای 3D UIs در سه حوزه‌ی زیر است:

• بازی‌های کامپیوتری و کنسول‌های بازی‌های خانگی: واقعیت مجازی دنیای سرگرمی را متحول کرده است. کنسول بازی‌های ویدیویی مثل Wii و ایکس باکس (دقیقا مثل تصویر بالا) به حرکت‌های کاربر حساس هستند و کاربر با حرکت دست یا بدن خود یا حتی ژست‌گرفتن می‌تواند بازی کند. 
• اپلیکیشن‌های موبایل: اگر واقعیت مجازی دنیای سرگرمی را متحول کرده، واقعیت افزورده یا AR نیز دنیای موبایل اپ‌ها را دگرگون کرده است. بازی واقعیت افزوده‌ی پوکمن گو را که یادتان هست؟ شما با موبایلتان در خیابان‌ها پوکمن شکار می‌کردید. نمونه‌ی دیگر،  اپلیکیشن‌هایی است که به توریست‌ها کمک می‌کنند تا بناهای تاریخی را ببینند و درباره‌ی آن اطلاعات بگیرند. 
• کنترل‌کردن اسکرین‌های بسیار بزرگ و لوازم خانگی: جالب نیست که سینمای خانگی شما  با یک علامت یا یک اشاره روشن شود؟ 

پیشرفت‌ها و ظهور تکنولوژی‌های جدید فقط طراحی UI را تغییر نخواهد داد. طراحی تجربه کاربری و طراحی محصولات دیجیتال نیز تغییر می‌کنند. دیزاینرها باید خود را برای این تغییرات آماده کنند و بدانند درآینده به چه مهارت‌های جدیدی نیاز پیدا خواهند کرد. اگر می‌خواهید بیشتر درباره‌ی  آیند‌ه‌ی طراحی UX بدانید، «چه آینده‌ای در انتظار حرفه‌ی طراحی UX است؟» را بخوانید. 

 طراحی رابط کاربری 3D

قبل‌از توضیح‌دادن درباره‌ی مراحل طراحی رابط کاربری سه بعدی مطلبی را باید روشن کنم. همان‌طور که اشاره کردم مدت‌هاست که طراحان از المان‌ها، آیکون‌ها، طرح‌ها، دکمه‌ها و گرافیک‌های سه بعدی در طراحی رابط کاربری استفاده می‌کنند.به المان‌های رابط کاربری که گرافیک سه بعدی هستند 3D GUI (3D Graphical User Interface) می‌گویند. برای طراحی‌کردن آن‌ها نیاز نیست دیزاینر کار خاصی انجام دهد. اگر خودش طراحی سه بعدی بلد باشد، می‌تواند آن‌ها را طراحی کند. درغیراین‌صورت، نمونه‌های آنلاین زیادی وجود دارد که به‌راحتی ‌می‌شود از آن‌ها استفاده کرد. 

خب برگردیم به بحث اصلی. UI دیزاینر چطور باید رابط کاربری 3D طراحی کند؟ آیا به دانش یا مهارت خاصی نیاز دارد؟ برای امکان‌‌پذیرشدن تجربه‌ی سه بعدی و تعامل سه بعدی با نرم‌افزار به تکنولوژی‌هایی سخت‌افزاری (مثل سنسورها و سیستم‌های دنبال‌کننده‌ی حرکات انسان) نیاز است. طراحی آن بخش سخت‌افزاری وظیفه‌ی طراح رابط کاربری نیست. اما طراح نمی‌تواند بدون توجه‌به آن بخش 3D UIs را طراحی کند.

 اولین نکته این است که دیزاینر باید ویژ‌گی‌های محیط سه بعدی را درک کند و بداند برای محیط کاملا متفاوتی طراحی می‌کند. یعنی لازم است سخت‌افزارهایی را که تعامل کاربر با محیط سه بعدی را ممکن می‌کند کاملا درنظر بگیرد. دومین نکته‌‌ی مهم که باید به آن توجه کرد این است که طراحی رابط کاربری سه بعدی حوزه‌ی بسیار بسیار جدید و روبه‌پیشرفت و گسترشی است. درواقع، طراحی رابط کاربری سه بعدی موضوعی کم‌وبیش تئوریک است که درباره‌ی آن تحقیق و مقاله و کتاب چاپ می‌شود. کتاب مهمی در این حوزه در سال ۲۰۱۷ به‌نام 3D User Interfaces منتشر شد که معتبرترین سایت‌ها در دیزاین و طراحی محصول به آن ارجاع می‌دهند. (برای نوشتن این مقاله نیز از اطلاعات همان سایت‌ها کمک گرفته شده است.)

پس، سومین نکته این است که وقتی هنوز حوزه‌ی طراحی رابط کاربری برای تعاملات و تجربه‌های سه بعدی به‌اندازه‌ی رابط کاربری دو بعدی تکامل نیافته است، طراح باید از اصول کلی طراحی UI و صدالبته خلاقیت خود کمک بگیرد. و اگر علاقه‌مند است تا خود را برای آینده آماده کند، لازم است دراین‌باره مطالعه و تحقیقات را دنبال کند. 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

۱. در این مقاله درباره‌ی موضوع بسیار جدیدی توضیحاتی داده شد. موضوع مقاله جدید است اما برای همیشه جدید نمی‌ماند. تعاملات سه بعدی آینده‌ی تعاملات مجازی هستند.

۲. محبوبیت و به‌کارگیری واقعیت مجازی و واقعیت افزوده در طراحی محصولات دیجیتال هرروز گسترده‌تر می‌شود و این یعنی طراحان محصول و UI/UX باید خود را برای دیزاین تعاملات سه بعدی آماده کنند. 

۳. طراحی رابط کاربری فقط دیزاین رابط‌های کاربری برای یک محصول خاص را دربرنمی‌گیرد. طراح UI انتخاب‌های زیادی (بخوانید فرصت‌‌های شغلی زیادی) دارد، مثل طراحی رابط کاربری برای اپلیکیشن‌‌های واقعیت افزوده. 

۴. UI دیزاینر اگر بخواهد رابط‌های کاربری جذاب‌تری طراحی کند و خود را برای آینده آماده کند، بهتر است طراحی سه بعدی را یاد بگیرد. 

۵. طراح اگر بخواهد حرفی برای گفتن در حوزه‌های جدید و درواقع آینده‌ی UI دیزاین داشته باشد، باید اول خیلی خوب طراحی رابط کاربری و اصول آن را یاد گرفته باشد. پس، همه‌چیز از آموزش جامع UI شروع می‌شود.