Data informed Design یا طراحی آگاهانه چیست؟

حجم بالایی از داده در روز با ابزارها و روش‌های مختلف تولید می‌شود. مهم نیست در چه حوزه‌ای و کجا، مهم این است که امروزه، این داده است که حرف اول را می‌زند. شاید بپرسید چرا این روزها داده این قدر مهم شده است؟ چرا همه جا صحبت از داده است؟

در پاسخ به این سوال باید گفت تجزیه و تحلیل این داده‌ها به کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک، سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های درستی داشته باشند، بهتر بتوانند نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنند، هدف‌گذاری مناسب‌تری را داشته باشند و خلاصه در یک کلام، به یک آگاهی برسند تا با سرعت بیشتر و هزینه کمتری به سود بالا برسند. آگاهی که نتیجه بررسی داده‌های کمّی و کیفی و هر فاکتور موثر در طراحی است، 

آنچه در این مقاله به آن پرداخته شده طراحی آگاهانه یا Data-informed Design است. موضوعی که در وب فارسی تا به حال به آن پرداخته نشده است. 

مروری بر روند طراحی UX

شاید در نگاه اول، نقش داده در دیزاین و طراحی کمرنگ به نظر برسد. اما اصلا این طور نیست.

به طور کلی پروسه دیزاین محصول چرخه‌ای از فرآیندهای مختلف است:

• تعیین هدف
• تحقیق
• تجزیه و تحلیل
• طراحی 
• آزمودن طراحی

زمانی که محصول طراحی شد، باید آن را از جنبه‌های مختلفی ارزیابی کرد. هدف از این مرحله این است که بفهمیم آیا محصولی که طراحی کرده‌ایم به درستی به نیاز کاربر پاسخ می‌دهد یا نه. و اگر مشکلی وجود دارد، آن را رفع کنیم.

ارزیابی محصول تنها در مراحل ساخت آن نیست. گاهی اوقات محصولی مدت‌ها است که طراحی شده اما ناگهان اتفاقی می‌افتد که تیم دیزاین تصمیم می‌گیرد بخشی از آن را تغییر دهد یا اصلا تشخیص دهد که باید بازطراحی اتفاق بیفتد.

سوالی که مطرح می‌شود این است که تیم دیزاین از کجا و چگونه تشخیص می‌دهد محصول مشکلی دارد؟ نوع مشکل را چگونه متوجه می‌شود؟ از چه روش‌هایی برای رفع آن استفاده می‌کند؟

اهمیت داده در طراحی UX

تیم دیزاین محصول و تجربه کاربری به کمک داده به این اطلاعات مهم دست پیدا می‌کند. مشکلات UX چیزی نیست که فقط با مشاهده و حدس و گمان بشود آن را حل کرد. 

شما زمانی که برای درمان مشکلی به پزشک مراجعه می‌کنید، پزشک فقط با شنیدن علایم بیماری، دارو و روش درمانی تجویز نمی‌کند. بلکه ابتدا از شما می‌خواهد تا آزمایش‌هایی را انجام دهید تا بتواند بر اساس داده‌هایی که در نتایج آزمایش به دست می‌آید، بهترین روش درمانی و دارو را تجویز کند.

در طراحی UX هم دقیقا همین طور است. طراحان محصول باید محصولی را طراحی کنند که کاربر بتواند به راحتی با آن کار کند و در نهایت تجربه خوشایندی از آن داشته باشد. متاسفانه بسیاری از طراحان فکر می‌کنند رفتار کاربران را می‌شناسند و دیگر نیازی نمی‌بینند تا تلاشی برای شناخت کاربران و تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به آن‌ها کنند.

همین باعث می‌شود تا مسیر دیزاین پر از تصمیم‌‌گیری‌های اشتباه باشد و در نهایت محصولی طراحی شود که نه تنها آن کسب‌وکار را به اهداف خود نمی‌رساند، بلکه باعث ایجاد تجربه ناخوشایندی برای کاربر شود. این‌جا است که اهمیت داده در طراحی محصول و تجربه کاربری برجسته می‌شود.

بدون شک، داده عنصر کلیدی در طراحی و دیزاین است و نمی‌توان آن را انکار کرد.

داده‌های مورد نیاز در طراحی UX از کجا به دست می‌آیند؟

در طراحی تجربه کاربری، داده‌ها حاصل دو روش تحقیق مختلف‌اند: تحقیقات کمّی (Quantitative) و کیفی (Qualitative).

تحقیقات کمّی در UX چیست؟

منظور از تحقیقات کمّی در UX تحقیقاتی است که نتایج آن را با اعداد و ارقام نمایش می‌دهند. هدف از تحقیقات کمّی اندازه‌گیری مولفه‌های موثر در تجربه کاربر است. که در نهایت تجزیه و تحلیل این داده‌ها دید واقعی از وضعیت کنونی محصول و نقاط قوت و ضعف آن را نشان می‌دهد.

تحقیقات کیفی در UX چیست؟

بر خلاف تحقیقات کمّی که تماما بر پایه اعداد و ارقام است، تحقیقات کیفی محصول را از بعد دیگری بررسی می‌کند. داده‌های حاصل از تحقیقات کیفی، نتیجه بررسی رفتارهای انسانی، مشاهدات و احساسات کاربران هستند.

برای مطالعه عمیق‌تر درباره تحقیقات کمّی و کیفی، مطالعه مقالات زیر پیشنهاد می‌شود:

تحقیقات کمّی در UX+ معرفی متدهای آن

۸ متد تحقیقات کیفی در UX

انواع روش های طراحی داده محور

معمولا در طراحی داده محور، دو مفهوم کلی وجود دارد: Data-driven Design و Data-informed Design.

ترجمه هر دو این عبارات، طراحی داده محور است. اما در واقع این دو یکی نیستند و با هم فرق دارند. در ادامه به تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم. 

Data driven Design چیست؟

در این رویکرد از دیزاین، تمامی اقدامات بر اساس داده انجام می‌شود. در واقع تمام تصمیم‌گیری‌ها، تحقیقات و خلاصه هر کاری که انجام می‌شود به پشتوانه داده‌ها است. داده‌هایی که در رویکرد Data driven Design مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیشتر داده‌های به دست آمده از تحقیقات کمّی است تا تحقیقات کیفی. به عبارت دیگر این روش بیشتر بر پایه اعداد و ارقام است تا مشاهده رفتار کاربر.

معمولا این رویکرد برای بهینه‌سازی و یا تغییر بخش خاصی از محصول استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: “چرا طراحی UI/UX باید داده محور باشد؟“

طراحی Data-informed چیست؟

طراحی Data informed هم متکی بر داده است. اما برخلاف روش قبل علاوه بر داده‌های کمی، به داده‌های حاصل از تحقیقات کیفی هم توجه ویژه‌ای دارد. طراح از داده‌ها کمی و کیفی به عنوان یک مرجع استفاده می‌کند اما در نهایت خودش تصمیم‌ می‌گیرد. از این روش معمولا برای حل مشکلات عمده کاربران در یک محصول کمک گرفته می‌شود.

گاهی اوقات طراحان UX می‌خواهند بدانند که چرا کاربران به یک شکل خاص عمل می‌کنند. برای فهمیدن چنین چیزی بهتر است که از تحقیقات کیفی و طراحی Data informed استفاده کرد. 

به هر حال هر چقدر هم که متکی به داده‌های عددی باشید، در طراحی UX با تعامل انسان و ماشین رو به رو هستیم و توجه به رفتارها و احساسات انسانی چیزی است که چه بخواهید و چه نخواهید باید آن را در روند دیزاین محصول و بهبود تجربه کاربری در نظر بگیرید.

تفاوت Data driven Design و Data informed Design

در حالی که در هر دو روش طراحی داده محور Data driven Design و Data informed Design مبنای کار بر اساس داده است، تفاوت اصلی این دو، در روش تحقیق و اهمیتی است که به داده‌های به دست آمده داده می‌شود.

همان طور که گفته شد در طراحی Data driven، اگرچه از هر دو روش تحقیق کمّی و کیفی استفاده می‌شود، بار تحقیقات کمّی و عددی سنگین‌تر از روش کیفی است. طراحان و محققان UX در این روش توجه اصلی خود را به داده‌ها، اعداد و ارقام و نمودارها معطوف می‌کنند و کمتر به سراغ داده‌های کیفی می‌روند.

در روش طراحی Data informed یا طراحی آگاهانه، هدف این است تا به انواع مختلف داده، چه کمّی و چه کیفی به یک میزان توجه شود. طرفداران این روش اعتقاد دارند که اگرچه داده‌های واقعی و عددی دید بسیار خوبی از محصول می‌دهد، نباید فراموش کرد که محصول طراحی شده در نهایت قرار است به دست کاربر نهایی که یک انسان برسد. و هدف نهایی جلب رضایت کاربر است. پس اهمیت بیشتری به داده‌های کیفی و هر چیزی که به طراح کمک کند تا کاربر را بیشتر بشناسد، می‌دهد.

روش‌های تحقیقات کیفی در Data informed Design

همان طور که گفته شد، در طراحی Data informed، تحقیقات کیفی نقش کلیدی دارند. معمولا در روش تحقیق کیفی از روش‌هایی مانند تحقیقات متنی و پرس‌ و جو از کاربران و تحلیل جریان یا فلو کاربر (User Flow) استفاده می‌شود. 

مطالعات میدانی

در این روش همان طور که از نام آن پیداست، پرس‌ و جو و تحقیق در زمینه‌ای خاص از کاربران به عمل می‌آید. محقق UX با استفاده از اطلاعات به دست آمده از این روش تحقیق و همچنین مشاهدات خود، محصول را مورد بررسی قرار می‌دهد. ممکن است برخی از تعاملاتی که کاربر با محصول دارد، برای محقق UX معنی‌دار نباشد، در نتیجه محقق از کاربر می‌خواهد تا دلیل این تعاملات را برای او توضیح دهند.

مثلا محقق UX در بررسی روش تعامل کاربر با محصولی مانند وبسایت مشاهده می‌کند که کاربران روی دکمه‌ای خاص کلیک می‌کنند. در این حالت باید از کاربران این سوال را بپرسد که “چرا روی آن دکمه کلیک کردید؟”.  یا رفتار کاربران را در مواجهه با خطاها و ارورهای سایت مشاهده کند و از آن‌ها این سوال را بپرسد که “نظر شما در مورد این خطا در سایت چیست؟”.

تحلیل جریان کاربر (User flow)

جریان کاربر یا User flow مسیر حرکت کاربر در یک وبسایت یا اپلیکیشن از لحظه ورود تا خروج از آن است. معمولا طراحان UX جریان کاربری مشخصی را برای خود تعریف می‌کنند. اما ممکن است چیزی که در واقعیت اتفاق می‌افتد، با آن چیزی که طراحان فکر می‌کنند، مطابقت نداشته باشد. 

مثلا طراحان UX انتظار دارند کاربر پس از ورود به یک صفحه لندینگ در وبسایت مسیری را طی کند که در نهایت به خرید محصول، ثبت‌نام در یک صفحه یا پر کردن یک فرم خاص منتهی شود. اما در عمل آنچه که مشاهده می‌شود این نیست. کاربر پس از ورود به آن صفحه (لندینگ) ممکن است به هر دلیلی در آن مسیری که طراحان UX انتظار دارند، حرکت نکند و از صفحه‌ای کاملا بی‌ربط به لندینگ سر درآورد و یا سایت را ترک کند.

آسان‌ترین راه برای این که طراحان UX بتوانند دلیل این موضوع را شناسایی کنند، تجزیه و تحلیل فلو کاربر است. برای این کار محققان UX معمولا از گروهی از افراد می‌خواهند تا تسک خاصی را در آن محصول (وب سایت یا اپلیکیشن) انجام دهند. آن‌ها باید با دقت مشاهده کنند که کاربر چطور این کار را انجام می‌دهد و با پرسیدن سوالاتی خاص بهتر نحوه رفتار کاربر و احساسات او را نسبت به محصول درک کنند.

بیشتر بخوانید: “تفکر دیزاین (Design Thinking): پایه‌ طراحی UI/UX“

نتیجه‌گیری

یک محصول خوب نتیجه طراحی داده محور به هر دو روش Data-driven و Data-informed است. مهم‌ترین نکته در دیزاین داده محور این است که از داده به بهترین شکل استفاده کنیم. تفکر داده محور در طراحی UX از تمام اقدامات و تصمیم‌گیری‌هایی که در روند دیزاین انجام می‌دهید پشتیبانی می‌کند.

مهم نیست داده‌ای که از آن کمک می‌گیرید کمی است یا کیفی. مهم این است که هر دو در دیزاین مهم هستند و باید از هر دو نوع داده استفاده کرد. داده‌ها، مخصوصا داده‌های کیفی، به طراح نسبت به کاربر و تصمیم‌گیری‌های او آگاهی می‌دهد. درنتیجه، تمام تصمیمات تیم طراحی محصول آگاهانه و درجهت رفع نیاز و جلب رضایت کاربر است. 

دیزاین داده محور یکی از سرفصل‌های اصلی دوره آموزش تجربه کاربری آکادمی آمانج است. شما می‌توانید برای مطالعه ریز سرفصل‌های دوره به صفحه آموزش طراحی محصول (پروداکت دیزاین) مراجعه کنید.