هوش مصنوعی (AI) چه کاربردهایی در حقوق، وکالت و قضاوت دارد؟
آیا هوش مصنوعی میتواند در دانشگاه حقوق درس دهد؟
آیا هوش مصنوعی میتواند مانند دستیار وکیل عمل کند؟
آیا هوش مصنوعی میتواند قضاوت کند؟
آیا هوش مصنوعی به‌جای انسان مشاغل حقوقی را انجام خواهد داد؟
در آینده‌ی نزدیک، آیا لازم است وکلا علاوه‌بر قوانین و مقررات، زبان برنامه‌نویسی پایتون را هم یاد بگیرند؟
وقتی صحبت از هوش مصنوعی و کاربردهایش است، برای آدم این سؤال پیش می‌آید که «پس هوش مصنوعی در چه حوزه‌هایی کاربرد ندارد؟!».
هوش مصنوعی همه‌جا هست و قرار است بسیاری از کارهای زمان‌بر، تکراری و خسته‌کننده را برای ما انسان‌ها انجام دهد.
در مقاله‌ای جامع باعنوان «هوش مصنوعی چیست و چه کاربردی دارد؟» درباره‌ی کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف مفصل صحبت کرده‌ایم.
در این مقاله به کاربردهای هوش مصنوعی در حقوق می‌پردازیم و پاسخ سؤالات طرح‌شده را می‌دهیم.
پس، اگر به هوش مصنوعی علاقه‌مندید یا وکیل، قاضی یا دانشجوی حقوق هستید و می‌خواهید بدانید هوش مصنوعی جای شما را می‌گیرد یا نه؛ این مقاله را تاآخر بخوانید.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
کاربردهای هوش مصنوعی در حقوق
حقوق رشته‌ای است که در آن متون مختلف (قوانین، مقررات، آیین‌نامه‌ها، نظرات تفسیری مراجع حقوقی، رای دادگاه‌ها، رای داوری‌ها، مقاله‌های آکادمیک) و مجموعه‌ای از داده‌های مختلف تولید می‌شود.
قانون رفتار و تعاملات شهروندان در حوزه‌های مختلف را در یک کشور تنظیم می‌کند.
برای نمونه
- در قانون مجازات، رفتارهایی که جرم شناخته می‌شود و مجازاتشان مشخص شده است.
- یا در قانون تجارت، قوانین مربوط به فعالیت‌های تجاری مشخص شده است.
علاوهبرآن قوانین، در هر حوزه، نهادها و سازمان‌های دولتی مختلفی فعالیت می‌کنند که هرکدام مقررات و آیین‌نامه‌های مخصوص دارند.
نظام حقوقی در هر کشور خاص آن کشور است.
به‌عبارت‌دیگر، قوانین مالیاتی یا تجاری در ایران و آمریکا متفاوت است. قوانین مالیاتی آمریکا نیز با قوانین مالیاتی چین فرق می‌کند.
بر همین اساس است که قضات و وکلا باید بر مجموعه‌ای از قوانین و متون مسلط باشند.
وکالت در هر پرونده مستلزم جستجو در قوانین مرتبط و انطباق مواد قانونی با وقایع پرونده است.
هوش مصنوعی (AI) حقوقی میتواند به وکلا برای یافتن قوانین و همچنین پیش‌بینی نتایج پرونده کمک کند.
اساسا، وکلا، شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فناوری حقوقی از هوش مصنوعی برای بهبود کارایی، کاهش هزینه‌ها و تضمین رضایت مشتریانشان استفاده می‌کنند.
البته، هوش مصنوعی و ابزارهای مبتنی‌بر آن هنوز در قوانین هیچ کشوری به‌عنوان وکیل یا قاضی شناخته نشده‌‌اند.
یعنی هوش مصنوعی فقط ابزاری برای افزایش بهره‌وری در مشاغل حقوقی و سرعت‌بخشیدن به روند‌ها است.
به‌عبارت‌دیگر، هوش مصنوعی حقوقی مجموعه فناوری‌هایی (ازجمله فناوری‌های زیر) است که هوش انسان را شبیه‌سازی و تقلید می‌کند:
- پردازش زبان طبیعی (NLP)
- یادگیری ماشینی (ML)
- مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) مانند ChatGPT
- بینایی کامپیوتر
مزایای استفاده از هوش مصنوعی در مشاغل و نهادهای حقوقی
کاربردهای AI در حقوق قابل‌توجه، مهم و درحال گسترش و توسعه است چون مزیت‌های زیر را دارد:
- صرفه‌جویی در زمان: زمان تحقیق و جستجو درمیان قوانین یا پرونده‌ها را از ساعت به دقیقه کاهش می‌دهد.
- کاهش هزینه‌ها: صرفه‌جویی در زمان، مدتی را که هر وکیل باید روی پرونده کار کند، کاهش می‌دهد و درنتیجه هزینه‌ی وکالت و هزینههای دیگر کاهش می‌یابد.
- کاهش موارد خطای انسانی: دقت الگوریتم‌های هوش مصنوعی از انسان بیشتر است. درنتیجه، خطا در بررسی، تجزیه‌و‌تحلیل و متن قراردادها و توافق‌ها را کاهش می‌دهد.
- دسترسی راحت‌تر به اطلاعات حقوقی برای همه: چت‌بات‌ها و پلتفرم‌های هوش مصنوعی می‌توانند رایگان یا ارزان‌تر به آدم‌ها مشاوره‌ی حقوقی بدهند.
۵ کاربرد اصلی AI در حقوق و مشاغل حقوقی
براساس نظر متخصصان و کارشناسان حقوقی و قضایی که در گزارش آینده حرفه‌ای تامسون رویترز (۲۰۲۴) شرکت داشتند، ابزارهای مبتنی‌بر هوش مصنوعی برای بررسی اسناد، تحقیقات حقوقی و تجزیه‌و تحلیل قراردادها با خودکارکردن وظایف معمول و افزایش بهره‌وری وکلا؛ حرفه‌ی حقوق را متحول می‌کند.
براساس این گزارش،
وکلا با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانند در هفته ۴ ساعت در وقت صرفه‌جویی کنند و این یعنی هر وکیل سالانه نزدیک‌به ۲۶۶میلیون ساعت اضافه دارد که به‌اندازه‌ی ۱۰۰هزار دلار زمان برای رسیدگی به پرونده‌های جدید است.
به همین دلیل است که
۷۲درصد از وکلا و حقوق‌دانان، هوش مصنوعی را دستیار و کمکی خوب برای خود می‌دانند.
کاربردهای اصلی هوش مصنوعی حقوقی به شرح زیر است.
۱. تحقیق و تحلیل حقوقی سریع‌تر و دقیق‌تر
ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند هزاران پرونده، قانون و مقررات، مقاله و خبر حقوقی را فقط در چند ثانیه بررسی کنند.
پلتفرم‌هایی مانند Lexis+ AI، Westlaw Edge و CaseText با استفاده از NLP برای یافتن پرونده‌ها و اطلاعات حقوقی مرتبط به وکلا کاربرد دارد.
البته، ابزارهای ذکرشده برای وکلا و حقوق‌دانان آمریکای کاربردی‌اند. اگر وکیلی غیرآمریکایی بخواهد درباره‌ی موضوعی در قوانین و پرونده‌های قضایی آمریکا تحقیق کند، آن‌وقت این ابزارها کار را برای او تسریع می‌کنند.
ابزارهای خلاصه‌سازی که مبتنی‌بر هوش مصنوعی‌اند، استدلال‌ها و نکات کلیدی را از قوانین، آرا و قضاوت‌های طولانی استخراج می‌کنند.
این ابزارها همچنین برای دانشجویان و استادان دانشگاه که می‌خواهند چند پرونده را باهم مقایسه کنند، مفید است.
گرچه در ایران هنوز ابزارهای مبتنی‌بر هوش مصنوعی خاص توسعه داده نشده، وکلا و دانشجویان می‌توانند از ChatGPT برای خلاصه‌کردن مقاله‌ها و متون حقوقی کمک بگیرند.
۲. بررسی و تجزیه‌و‌تحلیل قراردادها
هوش مصنوعی میتواند مسائل و موضوعات مختلف را در انواع قراردادها ازجمله اجاره‌نامه، قراردادهای استخدامی، قراردادهای خریدوفروش، قراردادهای اعطای نمایندگی بررسی، تجزیه‌و‌تحلیل و علامت‌گذاری کند.
ابزارهایی مانند Kira Systems، LawGeex، Luminance، Ironclad به شرکت‌های بزرگ و تیم‌های حقوقی امکان می‌دهند تا انواع قرارداها را مقایسه و نقاط ضعف و قوتشان را شناسایی کنند.
علاوهبرآن، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند براساس الگوها و متن‌های ورودی قرارداد تنظیم کنند.
چت‌بات‌ها و فرم‌سازها نیز می‌توانند در عرض چند دقیقه، پیش‌نویس هر نوع سندی را مطابق‌با قوانین تولید کنند.
طبیعی است که خروجی این ابزارها دقیق‌تر است و خطاهای انسانی (مانند غلط‌های تایپی یا املایی) در آن‌ها جایی ندارد.
همین امکان به معنی صرفه‌جویی در وقت و هزینه برای تنظیم وصیت‌نامه، قراردادهای تجاری و قراردادهای اجاره است.
وکلا و شرکت‌های بزرگ می‌توانند الگوریتم‌های را با داده‌های حقوقی که می‌خواهند آموزش دهند و از آن‌ها برای تولید اسناد و قراردادهای حقوقی در کمترین زمان ممکن بهره ببرند.
۳. تجزیه‌و‌تحلیل دعاوی حقوقی و پیش‌بینی نتیجه یا رای قاضی
ابزارهای هوش مصنوعی براساس داده‌ها (پرونده‌های مشابه) می‌توانند حکم قاضی و درخواست‌های موفق را در پرونده‌ای خاص پیش‌بینی کنند.
برای نمونه، اگر پرونده‌ای که وکیل روی آن کار می‌کند، پرونده‌ی دزدی مسلحانه از بانک باشد، او میتواند داده‌ها و وقایع پرونده را به ابزار بدهد.
ابزار تمام پرونده‌های دزدی مسلحانه از بانک در ۵۰ سال گذشته در همان منطقه‌ی جغرافیایی را بررسی می‌کند و به وکیل می‌گوید که روند رسیدگی به پرونده و نتیجه‌ی آن در بیشتر موارد چه بوده است.
با این اطلاعات، وکیل میتواند استراتژی مناسبی برای طرح‌کردن پرونده تدوین کند.
او همچنین میتواند از AI بخواهد تا فهرستی از اوراق و مدارک لازم و استراتژی‌های جایگزین به او بدهد.
برآورد هزینه‌ها و زمان‌سنجی کاربرد دیگری است که ابزارهای هوش مصنوعی دارد.
طرح هر دعوا یا پیگری آن در مراجع قضایی یا نهادهای مرتبط هزینه‌هایی دارد. هرچه فرآیند رسیدگی به دعوا طولانی‌تر باشد، هزینه‌ها نیز بیشتر می‌شود.
ابزارهای مبتنی‌بر هوش مصنوعی می‌توانند زمانی را که قرار است پرونده به‌نتیجه برسد و هزینههای مربوط را پیش‌بینی کند.
این کاربرد به وکلا و موکلان امکان می‌دهد تا تصویر روشنی از زمان و هزینه داشته باشند و خود را برای همه‌ی احتمالات آماده کنند.
همچنین، شرکت‌های بزرگ با کمک‌گرفتن از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی هزینههای حقوقی شرکت، آن هزینه‌ها را بهینه می‌کنند.
۴. چت‌بات‌ها و دستیاران مجازی
بعضی از مراجعان به دفاتر وکالت یا شرکت‌های حقوقی فقط سؤال دارند یا مشاوره می‌خواهند.
بسیاری از افراد برای پرکردن فرم‌های مالیاتی یا شکایت به شهرداری و نهادهای اداری دیگر به مشاوره حقوقی نیاز دارند.
چت‌بات‌هایی مانند DoNotPay و ربات‌های مبتنی‌بر ChatGPT برای ارائه‌ی مشاوره‌های حقوقی و راهنمایی در موضوعات و دعاوی ساده‌ی حقوقی ایده‌آل‌اند.
آن‌ها درست مثل مشاوران حقوقی به سؤالات متداول پاسخ می‌دهند و به مراجعان اطلاعات لازم را برای پرکردن فرم‌های حقوقی یا فرآیندی که باید طی کنند، می‌دهند.
دستیاران مجازی حتی در دادگاه و جلسه‌ی رسیدگی نیز می‌توانند به وکیل یا خوانده/خواهان کمک کنند.
برای نمونه، اگر دادگاه سند یا مدرک یا تاریخ دقیق واقعه‌ای را از آن‌ها بپرسد، دستیاران مجازی می‌توانند سریع پاسخ را پیدا کنند و ارائه دهند.
ساختن چت‌بات و آموزش‌دادن به آن کار سختی نیست. با زبان برنامه‌نویسی پایتون و طی‌کردن مراحلی که در این مطلب، «چگونه با استفاده از پایتون یک چت بات ساده بسازیم؟»، آمده است؛ می‌توانید برای خودتان چت‌بات بسازید.
۵. IP، قانون ثبت اختراع و حفاظت از داده‌ها
هوش مصنوعی و ابزارهای مبتنی‌بر آن در همه‌ی حوزه‌های حقوقی کاربردی‌اند اما در بعضی حوزه‌ها بیشتر. حقوق مالکیت معنوی یا فکری (IP) ازجمله حوزه‌هایی است که هوش مصنوعی در آن تحولی قابل‌توجه ایجاد کرده است.
موضوع حقوق مالکیت معنوی ایده‌ها، ابتکارات و اختراعات، آثار هنری، علائم تجاری (برندها) و مانند این‌ها است که ارزش مالی دارد و قابل خریدوفروش و نقل‌وانتقال است.
برای نمونه، تابلو‌های نقاشی، ترانه‌ها و نام‌های تجاری ازجمله اموالی هستند که در حقوق مالکیت معنوی فرآیند ثبت آن‌ها به‌نام صاحبانشان و حفاظت از آن‌ها دربرابر دزدی و کپی‌برداری مشخص شده است.
هوش مصنوعی میتواند به‌راحتی شباهت یک اثر هنری یا علامت را با آثار ثبت‌شده‌ی قبلی کشف و قابلیت ثبت اثر را ارزیابی کند. همچنین، هوش مصنوعی میتواند هشدار دهد که تقلید یا الگوبرداری از اثری در چه صورت نقض حقوق مالک آن است.
حفاظت از داده‌ها در خدمات مالی و بانکداری و مراقبت‌های بهداشتی آنلاین نیز با ابزارهای مبتنی‌بر AI ممکن می‌شود.
درحقیقت، در این کاربرد، هوش مصنوعی نقشی پیشگیرانه دارد و به افراد کمک می‌کند تا مرتکب نقض قانون یا جرمی نشوند و مراقب اموال و داده‌هایشان هم باشند.
معایب استفاده از AI در حقوق و قضاوت
بله، هوش مصنوعی کارهای حقوقی را راحت‌تر و سریع‌تر کرده است. اما این به معنی بی‌عیب‌بودن کاربرد هوش مصنوعی در حقوق نیست.
هوش مصنوعی هرگز نباید تصمیم‌گیرنده‌ی مستقل باشد.
او همکار و مشاور حقوق‌دان، وکیل و قاضی است، اما ممکن است خطا کند، استنادهای نادرست یا توصیه‌های حقوقی نادرست ارائه دهد.
یادتان باشد که هوش مصنوعی را انسان‌ها آموزش می‌دهند. به همین دلیل است که سوگیری الگوریتم‌ها باعث نگرانی است و ممکن است انسان را به نتیجه‌گیری اشتباه هدایت کند.
علاوهبرآن، محرمانه‌بودن بسیاری از داده‌های حقوقی سبب می‌شود تا به‌راحتی نشود آن‌ها را به ابزارهای هوش مصنوعی داد.
بنابراین، کاربرد هوش مصنوعی در حقوق نیز باید مسئولانه و براساس قواعد مشخصی باشد و مکمل‌بودن خروجی‌های آن فراموش نشود.
ترندهای AI در حقوق در سال ۲۰۲۵
کاربردهای حقوقی AI امسال افزایش می‌یابد و بیشتر می‌شود. درست است که هوش مصنوعی هنوز نمی‌تواند به‌جای وکیل یا قاضی در دادگاه حاضر شود اما جای دستیاران حقوقی را می‌گیرد.
وکلا و حقوق‌دانان در سال ۲۰۲۵ این‌طور از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده می‌کنند:
- استفاده از هوش مصنوعی مولد مانند GPT-4 یا Google Gemini برای نوشتن پیش‌نویس قراردادها و دادخواست‌ها و وکالت‌نامه‌ها، ویرایش اسناد و توضیح و ساده‌سازی مسائل حقوقی سخت و پیچیده
آموزش‌دادن ربات‌ها برای پیگیری مداوم تغییرات در قوانین در سراسر حوزه‌های قضایی و به‌روزرسانی‌های بی‌درنگ جریان‌‌های کاری تیم‌های حقوقی براساس تغییرات - آموزش‌دادن مدل‌های زبانی بزرگ برای تخصص‌یافتن در رویه قضایی، آزمون وکالت و متون تخصصی حقوقی
- ادغام ابزارهای هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها برای بهینه‌سازی آموزش‌ها (مانند شبیه‌سازی دادگاه)
- شکل‌گیری تیم‌های حقوقی برای همکاری بهتر حقوق‌دانان و وکلا و ابزارهای هوش مصنوعی
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
هوش مصنوعی حقوقی کاربردهای متنوع و مهمی در حوزه‌های مختلف حقوقی پیدا کرده است. هر روز که می‌گذرد، نقش و نوع استفاده از ابزارهای مبتنی‌بر AI در دانشگاه‌ها، دادگاه‌ها و مؤسسات حقوقی بیشتر می‌شود.
هوش مصنوعی قرار نیست و نمی‌تواند جای وکیل، قاضی یا قانون‌گذار را بگیرد. اما میتواند دستیار حقوقی کارآمدی باشد.
درست است که هوش مصنوعی جایگزین وکلا نمی‌شود، اما وکلا باید شیوه‌ی همکاری با هوش مصنوعی را یاد بگیرند چون متخصصانی که می‌دانند چطور از هوش مصنوعی استفاده کنند، مزیت رقابتی دارند.
با بهره‌گیری مسئولانه از هوش مصنوعی، متخصصان حقوقی می‌توانند گردش کار را ساده کنند، به مشتریان بیشتری خدمات ارائه و زمان بیشتری را برای تمرکز بر کارهای استراتژیک و انسان‌محور اختصاص دهند.
البته، نیمه‌ی تاریک هوش مصنوعی را نمی‌شود و نباید فراموش کرد. همان‌طور که کاربردهای هوش مصنوعی در حقوق بیشتر می‌شود، تلاش‌ها برای وضع قوانین سختگیرانه‌تر برای نظارت بر این کاربردها و حفاظت از داده‌ها بیشتر می‌شود.
بنابراین، در سال‌های آینده هوش مصنوعی بخشی از کارهای حقوقی ساده را انجام می‌دهد، در کلاس‌های درس حضور دارد و به دانشجویان و استادان کمک می‌کند و دستیار تحقیق و پژوهش آن‌ها است.
وکلا و شرکت‌ها نیز با استفاده از آن، فرآیند‌های حقوقی را تسریع و از ارتکاب جرم یا نقض قوانین جلوگیری می‌کنند.
پاسخ همه‌ی پرسش‌هایی را که با آن‌ها شروع کردیم، گفتیم. مانده است یک پرسش: در آینده‌ی نزدیک، آیا لازم است وکلا علاوه‌بر قوانین و مقررات، زبان برنامه‌نویسی پایتون را هم یاد بگیرند؟
بله، لازم است. چون این دانش (زبان پایتون) به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر و مسئولانه‌تر هوش مصنوعی را به‌خدمت بگیرند.
دوره تخصصی یادگیری ماشین
در یک دوره آموزشی متخصص یادگیری ماشین شوید.
از یادگیری ماشین می توان در صنایع مختلف با اهداف مختلف استفاده کرد. ماشین لرنینگ باعث افزایش بهره وری در صنایع می شود، به بازاریابی محصول کمک کرده و پیش بینی دقیق فروش را ساده تر می کند. پیش بینی های دقیق پزشکی و تشخیص ها را تسهیل می کند. دقت در قوانین و مدل های مالی را بهبود می بخشد. به سیستم های توصیه گر، الگوریتم های فرا ابتکاری و حرکت ربات ها کمک خواهد کرد. در بحث فروش میتواند محصولات مناسب تری را به مشتری پیشنهاد دهد( با کمک به تقسیم بندی بهتر و پیش بینی دقیق طول عمر محصولات ) و ...
استفاده از سیستم های ماشین لرنینگ می تواند تا حد زیادی حجم کاری ما را کاهش دهد. به خصوص کارهایی که نیاز به آنالیز حجم عظیمی از داده و تصمیم گیری بر اساس این داده ها را دارد بسیار تسهیل می کند. سیستم های مبتنی بر ماشین لرنینگ ظرفیت انجام کار صد نفر را همزمان دارد و تنها به کمک ماشین ها می توان بدون صرف وقت و انرژی زیاد، کارهای سنگین را انجام داده و در عین حال پول و درآمد بیشتری کسب کرد. ماشین لرنینگ با خودکارسازی فرایندها و صرفه جویی در زمان، به ما کمک می کند تا بتوانیم زمان و انرژی خود را بر تصمیم گیری های پیچیده تری متمرکز کنیم.
ادامه...
