نقد دیزاین چیست؟ 

چرا مهم است که طراحان تجربه کاربر و رابط کاربر نقد طراحی محصول را یاد گرفته باشند؟ 

چطور باید دیزاین یک محصول دیجیتال را نقد کرد؟

احتمالا با دیدن عنوان این مطلب کمی تعجب کرده‌اید. اگر علاقه‌مند به دنیای دیزاین یا طراح محصول تازه‌کاری هستید، احتمالا شنیده‌اید که  برای پیشرفت لازم است بر کار با فیگما یا کاربرپژوهی (User Research) مسلط باشید.  

اما شما فقط با یادگرفتن و تسلط بر مهارت‌های سخت پیشرفت نمی‌کنید. 

شما برای بهتر و حرفه‌ای‌شدن به فراگیری مهارت‌های نرم هم نیاز دارید.

در مطلبی باعنوان «مهم‌ترین مهارت‌های نرم طراحان محصول (۲۰۲۵)» مهارت‌هایی را که نیاز است برای یادگیری آن‌ها سرمایه‌گذاری کنید، معرفی کرده‌ایم. 

در مطلبی که می‌خوانید، درباره‌ی یکی از مهم‌ترینشان (مهارت نقد مستقل طراحی) مفصل توضیح و به سؤالات طرح‌شده پاسخ می‌دهیم. 

البته، اگر طراح UX باسابقه‌ای هستید و هنوز چیزی درباره‌ی نقد دیزاین نمی‌دانید، خواندن این مطلب برای شما هم مفید و کاربردی و راه‌گشا است. 

نقد دیزاین (Design Critique) چیست؟

طراحی تجربه کاربر (UX Design) و طراحی محصول فرآیندی گروهی است. 

شما حتی اگر روی پروژه‌های کوچک کار کنید، حداقل باید با توسعه‌دهنده و صاحب محصول همکاری داشته باشید. 

صاحب محصول و توسعه‌دهنده درباره‌ی طراحی شما نظر می‌دهند، با شما بحث می‌کنند و ممکن است با بعضی از جنبه‌های آن مخالف باشند. 

اگر رؤیای کارکردن در تیم طراحی محصول شرکت‌های بزرگی مثل گوگل را دارید، آن‌وقت لازم است که خود را عادت دهید تا همه‌ی اعضای تیم و ذی‌نفعان درباره‌ی کار شما نظر دهند و آن را نقد کنند.

نقد طراحی معمولا درقالب گفت‌وگوی گروهی با هدف نهایی بهترکردن طراحی اتفاق می‌افتد. 

در کتاب Discussing Design و مقاله‌ی وبسایت مرجع nngroup، نقد طراحی محصول این‌طور تعریف شده است: 

 Analyzing a design, and giving feedback on whether it meets its objectives.

نقد دیزاین تجزیه‌وتحلیل طراحی است و بازخورددادن درباره‌ی این که توانسته به اهدافش برسد یا نه.

کلمه‌ی نقد معمولا بار معنایی منفی دارد. اما نقد طراحی اتفاقی مثبت است که باید برای همه‌ی طرف‌های درگیر احساس خوبی به‌همراه داشته و آموزنده باشد.

نقد طراحی UI/UX به معنای قضاوت‌کردن درباره‌ی آن نیست.

اساسا، دو نوع متفاوت از نقد طراحی وجود دارد: نقد مستقل و بررسی اکتشافی دیزاین محصول.

• نقد مستقل: این نوع نقد رویداد یا مجموعه جلساتی است که با هدف بهبود‌بخشیدن به دیزاین یک محصول خاص برگزار می‌شود. در یک نقد مستقل، دو نقش وجود دارد: ارائه‌‌دهنده (ارائه‌دهندگان) دیزاین و منتقد(ان) آن. ارائه‌دهنده طرح را به‌اشتراک می‌گذارد. نقدها باید تخصصی و میان‌رشته‌ای باشد. جلسات نقد معمولا در هر مرحله از فرآیند طراحی برگزار می‌شود.  

 

• بررسی اکتشافی: درمقابل، بررسی‌های اکتشافی طراحی معمولا ارزیابی یک طرح براساس مجموعه‌ای از استانداردها و اصول است. این بررسی را یک یا چند کارشناس کاربردپذیری انجام می‌دهند. 

---

اگر می‌خواهید درباره‌ی ارزیابی یا بررسی اکتشافی بیشتر بدانید،

«راهنمای جامع ارزیابی اکتشافی (Heuristic Evaluation) ۲۰۲۴»

را بخوانید و پاسخ همه‌ی سؤالاتتان درباره‌ی این موضوع مهم در فرآیند طراحی محصول را پیدا کنید.

---

چرا نقد مستقل در فرآیند طراحی UI/UX مهم است؟

طراحی تجربه کاربر بدون بازخوردگرفتن از دیگران تقریبا غیرممکن است.

بازخورد دیگران به شما کمک می‌کند تا از اشتباهات جلوگیری کنید و درنتیجه دیزاینی با‌کیفیت بالاتر ارائه دهید.

این ضرب‌المثل قدیمی را هرگز فراموش نکنید:

دو فکر (مغز) همیشه بهتر از یکی کار می‌کند. 

علاوه‌بر مزایایی که نقد دیزاین برای طراح محصول دارد، فرهنگ نقد و نقدپذیری به تیم‌سازی و تسهیل کار تیمی کمک می‌کند.

با به‌اشتراک‌گذاری طرح‌ها در مراحل اولیه‌ی طراحی، همه‌ی اعضای تیم در جریان کار قرار می‌گیرند. باگذشت‌زمان و از این طریق، بین اعضای تیم اعتماد، همکاری و دلسوزی شکل می‌گیرد. 

آگاهی و تلاش برای بهبود کار و طرح شما بر کار دیگران تأثیر می‌گذارد. مثلا، اگر توسعه‌دهندگان در مورد طرح‌هایی که ممکن است در آینده ارائه شوند درک داشته باشند، می‌توانند کدهای توسعه‌پذیرتری را آماده کنند.

درنتیجه، زمانی‌که طراحی UI/UX هنوز تمام نشده است،‌ می‌شود بدون صرف زمان و هزینه آن را تغییر داد و از سرمایه‌گذاری بر دیزاین‌هایی جلوگیری کرد که تکنولوژی و امکانات لازم برای توسعه‌ و ساختشان موجود نیست. 

بنابراین، برگزاری مستمر جلسات نقد و بررسی به طراحانی که روی بخش‌های مختلف یک پروژه‌ی بزرگ کار می‌کنند، کمک می‌کند تا ناسازگاری‌های احتمالی را در تجربه‌ کاربر محصول خیلی زود پیدا کنند.

چگونه جلسات نقد طراحی محصول را تسهیل کنید؟

جلسات گروهی نقد به اصول و قواعد و تسهیل‌گر نیاز دارد. 

نقد آشفته و بی‌اساس به هیچ‌کس کمک نمی‌کند.

تسهیل مکانیزمی است که برای مدیریت فرآیندهای آشفته استفاده می‌شود. تسهیل نقد این‌طور تعریف شده است: 

تسهیل [نقد] مدیریت آگاهانه و متعادل مکالمات برای رسیدن‌به نتیجه‌ است.

مدیریت یا تسهیل‌گری ساختار و چهارچوب مورد نیاز برای گفتگوهای سازنده را ایجاد می‌کند.
دو رویکرد اصلی برای تسهیل برگزاری جلسات نقد UX وجود دارد:

۱.نقدکردن به‌نوبت

شرکت‌کنندگان دیدگاه‌های خود را یکی‌یکی و به‌ترتیب می‌گویند. این روش دو مزیت دارد:

• اول این‌که همه در آن مشارکت می‌کنند و 
• دوم، این فرآیند دموکراتیک است. به این دلیل که می‌شود نقدکننده در هر دور را شانسی انتخاب کرد. 

۲. سهمیه‌بندی تعداد نقد‌های مثبت و منفی

در این روش،‌ تسهیل‌گر تعداد مشخص و از‌پیش‌تعیین‌شده‌ای از نظرات مثبت و منفی را از هر شرکت‌کننده جمع آوری می‌کند.

برای مثال، هر شرکت‌کننده می‌تواند دو جنبه (مثبت) از طراحی را ذکر کند که به نظر می‌رسد دقیقا نیازهای کاربران را برآورده می‌کند و یک جنبه (منفی) که لازم است بهبود یابد.

این رویکرد معمولا برای شروع گفت‌وگوها در جلسات نقد دیزاین استفاده می‌شود.

هنگامی‌که تبادل طبیعی نظرات میان افراد شکل گرفت، جلسه مسیر طبیعی‌اش را طی می‌کند و پیش می‌رود. 

مسئولیت‌های تسهیل‌گر نقد دیزاین

یکی از اعضای تیم باید به‌عنوان یک تسهیل‌‌گر انتخاب شود.

بهتر است نقش تسهیل‌گر در هر دور تغییر کند تا فقط یک نفر بر گفت‌وگوها مسلط نشود یا نتیجه را درجهت خاصی هدایت نکند.

تسهیل‌گری چرخشی در جلسه‌ی نقد همچنین به اعضای درون‌گرای تیم امکان می‌دهد تا در مدیریت تیم تجربه و اعتماد‌به‌نفس کسب کنند.

تسهیل‌‌گر جلسه‌ی نقد مسئولیت‌های متفاوتی قبل‌از جلسه، در جلسه و بعد‌از آن برعهده دارد.

۱. مسئولیت‌های تسهیل‌گر قبل‌ از برگزاری جلسه نقد طراحی

وقتی تیم طراحی محصول و مدیر محصول تصمیم می‌گیرند تا جلسات نقد طراحی UI/UX را منظم برگزار کنند، لازم است تسهیل‌گری را برای آماده‌‌سازی مقدمات جلسه انتخاب کنند. اولین تسهیل‌گر و کسی‌که برای برگزاری جلسه انتخاب می‌شود، قبل‌از برگزاری جلسه‌ی نقد دیزاین مسئولیت‌ مهمی دارد.

تدوین و ارسال برنامه و دستور جلسه و انجام هماهنگی‌های لازم

برای داشتن جلسه‌ای مثبت و سازنده، باید برنامه‌ای دقیق برای آن وجود داشته باشد.

تدوین این برنامه به عهده‌ی تسهیل‌گر است. ابتدا، همه‌ی اعضای تیم و شرکت‌کنندگان باید از دامنه و اهداف نقد آگاه شوند. داشتن درک مشترک از آنچه که باید و نباید در جلسه بحث شود، برای مدیریت زمان و فرآیند جلسه حیاتی است.

علاوه‌برآن، قوانین، انتظارات و فرآیند مدنظر نیز باید تدوین و دراختیار همه گذاشته شود تا شرکت‌کنندگان بدانند نقد دیزاین چیست و چگونه انجام می‌شود.

مهم‌ترازهمه این است که دیزاینی که قرار است نقد شود، باید برای شرکت‌کنندگان ارسال شده باشد تا درباره‌ی آن فکر کنند و آن را بررسی کنند و برای جلسه آماده شوند. 

در تصویر زیر اسکرین‌شات از ایمیلی را می‌بینید که تسهیل‌گر برای شرکت‌کنندگان فرستاده است. 

 

 

(منبع تصویر: nngroup.com) 

۲. مسئولیت‌های تسهیل‌گر در جلسه نقد دیزاین

نگه‌داشتن زمان، حفظ‌کردن مکالمه در مسیر خودش و مدیریت‌کردن تنش‌ها ازجمله مهم‌ترین مسئولیت‌های او در جلسه است. 

او با پرسیدن سؤالات درست اطمینان حاصل می‌کند که ارائه‌دهنده‌، بازخورد را درست فهمیده است.

او می‌تواند سؤالات یا جملاتی را که به‌نظر می‌رسد مبهم،‌ تند یا دستوری («من این کار را طور دیگری انجام می‌دادم!») است، تغییر دهد و با زبان و بیان مناسب بپرسد.

درادامه، چند نمونه از این تغییرات را می‌بینید:

• جمله‌ی منفی و توهین‌آمیز: وای از این طراحی؟؟؟!!!!
  جایگزین مناسب: آیا این طراحی فرآیند ثبت‌نام را تسریع می‌کند؟ 
• بازخورد بد: من عاشق رنگ‌های دیزاین شدم، اما فکر می‌کنم آن دکمه در جای اشتباهی قرار دارد و صفحه شلوغ به‌نظر می‌رسد.
  جایگزین مناسب: اگر ثبت‌نام سریع کاربر هدف ما است، من نگران هستم که روی عناصر اشتباه تأکید شده باشد و اقدام اصلی به‌خاطر اینکه سخت‌ می‌شود دکمه را یافت، ناممکن شود.

مستندسازی بحث‌ها و نقد‌ها از دیگر مسئولیت‌های او در جلسه است. البته، ممکن است این کار به شخص دیگری واگذار شود.

برای مستندسازی، باید از ابزار‌های یادداشت‌برداری اشتراکی استفاده شود تا همه‌ی شرکت‌کنندگان امکان داشته باشند تا مشاهدات و ملاحظات خود را اضافه کنند.

(منبع تصویر: nngroup.com) 

۳. مسئولیت‌های تسهیل‌گر بعد از برگزاری جلسه نقد طراحی

ارسال خلاصه‌ی جلسه برای تمام شرکت‌کنندگان یا به‌روزرسانی فایل مشترک از مسئولیت‌های تسهیل‌گر نقد است. او همچنین باید روند اجرایی تصمیمات گرفته‌شده را دنبال و ثبت کند تا همه‌چیز برای برگزاری جلسه‌ی بعد آماده باشد. 

چگونه باید طراحی UI/UX را در جلسه‌ی نقد ارائه دهید؟

ارائه‌ی کار، چه در جلسه‌ی نقد چه در جلسه‌ی تیمی و برای مدیران، استرس‌آور است و طراح  احساس آسیب‌پذیری می‌کند. 

این احساسات زمانی بیشتر می‌شود که نقد دیزاین در تیم مرسوم  نشده باشد.

به یاد داشته باشید که بازخورد را شخصی نگیرید.

ذهن خود را بر بهبود محصول متمرکز کنید. این نگرش شما را قادر می‌سازد تا حداکثر بهره را از نقد و نظرات ببرید.
هنگامی‌که طراحی UI/UX خود را در جلسه‌ی نقد ارائه می‌دهید، نکات زیر را به‌خاطر داشته باشید:

• حتما طرح خود را دراختیار تسهیل‌گر بگذارید تا برای همه بفرستد. قبل‌از شروع ارائه، اهداف طراحی را شرح دهید، پرسونای کاربران هدف، مشکلات و نیازهایشان،‌ جریان‌های کاربر و راه‌حل‌ها را مشخص کنید. 

 

• نقد را با گفتن داستان کار شروع کنید. این تمرین خوبی برای داستان‌سرایی برای مشتریان است و مخاطبان شما را با مشکلاتی که با آن برخورد کرده‌اید، منابع الهامتان و روش‌های تصمیم‌گیری‌تان کاملا آشنا می‌کند.

 

• ارائه را با درخواست‌ برای بازخوردگرفتن و نمونه نظراتی که به شما کمک می‌کند تا طراحی را بهتر کنید ادامه دهید. خودتان این سؤالات را بپرسید: چه چیزی کارآمد است؟، چه چیزی نیست؟، برای بهبود این بخش پیشنهادی دارید؟.

 

• طراحی را سریع و دقیق ارائه دهید. از پرداختن به مباحث غیرضروری در ارائه اجتناب کنید. شما دوست دارید برای دفاع از تصمیماتتان، بیش‌ازحد توضیح دهید. چون از نظر احساسی به طراحی خود وابسته و علاقه‌مندید. سعی کنید مختصر و دقیق باشید. پس‌از ارائه، تیم همیشه می‌تواند به موضوعی که نیاز به بحث بیشتر دارد بازگردد.

 

• اگر نیاز دارید درباره‌ی بازخورد کسی با جزئیات بیشتری صحبت کنید، اعلام کنید که بعدا در جلسه‌ای جداگانه بیشتر صحبت خواهید کرد. به منتقدان اجازه بدهید تا کار شما را همان‌طور که کاربران می‌بینند، ببینند. در طول بحث‌های بعدی، سؤالات و توضیحات بیشتر به‌طور طبیعی طرح خواهد شد.

جمع‌بندی و نکات پایانی

نقد دیزاین باید بخشی از فرآیند طراحی محصول باشد.

اما گنجاندن جلسات نقد مستمر در فرآیند موجود تیم احتمالا سخت خواهد بود. مسلم است که وضعیت‌ها و بحث‌هایی را تجربه خواهید کرد که ادامه‌ی برگزاری جلسات نقد را دشوار و خسته‌کننده می‌کند.

اگر در فرهنگ سازمانی یا تیمی دیزاین، نقد جایی نداشته است یا می‌دانید که بعضی از اعضا نسبت‌به این موضوع خوش‌بین نیستند، در چنین مواقعی بهترین رویکرد این است که پیشنهاد دهید تا حداقل یک‌بار جلسات نقد دیزاین برگزار شود.

هرچه تیم زودتر نقد طراحی را تجربه و درک کند، زودتر شاهد تغییرات مثبتی است که از نقد و بازخوردگرفتن در فرآیندها و محصول حاصل می‌شود.

در هر مرحله‌ای از طراحی UI/UX که هستید، اولین جلسه نقد را برگزار کنید. حتی اگر نقدها به پیشرفت‌های اساسی در پروژه‌‌ی فعلی نینجامد، می‌توانید فرآیند و جلسه و قوانین نقد را اصلاح کنید تا در پروژه‌ی بعدی تجربه‌ی بهتری داشته باشید.

از تبادل بازخورد‌های هفتگی شروع کنید. سعی کنید ۳۰ دقیقه در هفته را به نقد و بررسی پروژه‌ای اختصاص دهید که یکی از اعضای تیم روی آن کار می‌کند.

نقد پروژه‌های طراحی تجربه کاربر و رابط کاربر فعلی باعث می‌شود تا قبل‌از نهایی‌شدن و بدون صرف هزینه‌ی اضافی، تغییراتی در دیزاین ایجاد شود که درنهایت تضمین می‌کند محصول نهایی با اهداف اصلی پروژه مطابقت دارد.

هرچه بیشتر این اتفاق بیفتد، برای همه طبیعی‌تر و معمول‌تر می‌شود.

ساختن فرهنگ نقد صادقانه در تیم یا سازمان نیازمند زمان و سرمایه‌گذاری است. اما نتیجه‌بخش است و طراحی را با ترکیب دیدگاه‌های متعدد بهبود می‌بخشد.

این نکات برای بهینه‌سازی جلسات نقد دیزاین به شما و تیم کمک می‌کند:

۱. تا می‌توانید جلسات نقد را با حضور تخصص‌های متنوع برگزار کنید.

نقد با کنار هم قراردادن دیدگاه‌های مختلف سبب می‌شود تا درکی مشترک و جدید و واژگان مشترک میان اعضای مختلف تیم با تخصص‌ها و نگاه‌های متفاوت شکل بگیرد. 

۲. نگه‌داشتن نقد در مسیر درست و مؤثر کار سختی است. به همین دلیل است که باید اهداف هر جلسه برای همه مشخص باشد و جلسات نقد خیلی طولانی نباشد.

۳. یادتان باشد که نقد دیزاین فقط حرف‌زدن درباره‌ی نکات منفی نیست.

در نقد نقاط قوت و ضعف برجسته می‌شوند. نقدها زمانی سودمند خواهند بود که مرزهای مشخصی برای آنچه می‌توان و باید نقد کرد وجود داشته باشد.

این را به یاد داشته باشید که بحث‌ها باید آزادانه و محترمانه و در چهارچوب تعیین‌شده پیش برود. 

۴. برای حل‌ مشکل و رسیدن به یک نتیجه‌ی مشخص عجله نکنید.

برای تجزیه‌و‌تحلیل یک طرح و این‌که آیا اهداف پروژه را برآورده می‌کند یا نه، ابتدا لازم است در‌باره‌ی مشکلی که باید حل شود توافق وجود داشته باشد.

پس، همه باید درک واضحی از کاربران و نیازهای آن‌ها داشته باشند. بدون این درک، هر بازخوردی ذهنی و بی‌اساس است.

۵. یادتان باشد که نقد دیزاین مهارت نرمی است که برای پیشرفت در این حوزه باید یاد بگیرید.

شما ممکن است بهترین دوره آموزش طراحی محصول را گذرانده باشید، اما نباید گمان کنید که دیگر نیازی به یادگیری مهارت‌های جدید یا تقویت مهارت‌هایتان ندارید.