کالاهای دیجیتال چطور طراحی و ساخته می‌شوند؟ اپلیکیشنی که شما هرروز با آن زبان یاد می‌گیرید یا به پادکست گوش می‌کنید، چه مراحلی را طی کرده تا شده اپلیکیشنی که بخشی از زندگی شماست؟ وب‌سایت‌ها چطور؟ آن‌ها چطور طراحی و ساخته می‌شوند؟ فکر می‌کنید چند نفر باید روی سایتی کار کرده باشند تا بشود وب‌سایتی شبیه آمازون؟
محصولات اعم از دیجیتال و غیردیجیتال محصول کار هماهنگ و منسجم تیم‌ها و افراد مختلفی هستند. هر تیم وظایف مشخصی دارد. از مهم‌ترین تیم‌ها که کار هماهنگی بقیه را هم تاحد زیادی برعهده دارد تیم طراحی محصول است. از تیم‌های دیگری که حضورشان، مخصوصا در طراحی و تولید محصولات دیجیتال ضروری است، تیم طراحی تجربه کاربری یا UX است.
مدیر محصول (Product Manager) و طراح محصول (Product Designer) می‌شوند هسته‌ی اصلی تیم طراحی محصول. تیم طراحی تجربه کاربری را هم طراحان UX تشکیل می‌دهند. این دو تیم با هم و با دیگر تیم‌ها تعامل مستمر دارند. کارهایی که طراحان محصول و UX انجام می‌دهند تا حد زیادی شبیه به یکدیگر است، تاجایی‌که بعضی اوقات و در بعضی شرکت‌ها این دو عنوان را به‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند.
اما آیا واقعا این‌طور است؟ چون هر دوی این افراد کارشان Design است یعنی یک کار انجام می‌دهند؟ پس چرا دو عنوان شغلی متفاوت وجود دارد؟ طراح محصول دقیقا چه می‌کند؟ طراح تجربه کاربری چه وظایف و مسئولیت‌هایی برعهده دارد؟ تفاوت پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر در چیست؟ چه شباهت‌هایی دارند؟
در این مطلب می‌خواهم شما را با دو طراح که نقشی بسیار محوری در تولید محصول، مخصوصا محصولات دیجیتال، دارند؛ کاملا آشنا کنم. از تفاوت‌ها و شباهت‌هایشان بگویم و پاسخ سوالات بالا را هم بدهم.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
تفاوت پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر
قبل از اینکه به تفاوت‌ها بپردازم، باید اول درست و کامل مشخص شود که طراحی محصول و طراحی تجربه کاربری چیست؟ بعد هم باید تعریفی از شغل پروداکت دیزاینر ، UX دیزاینر و مدیر محصول ارائه دهم تا وقتی درباره‌ی تفاوت‌ها و شباهت‌ها بحث می‌شود، همه‌چیز روشن باشد. البته تعریف‌هایی که درادامه می‌آید بسیار خلاصه‌شده و کاربردی است. (منبع برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی هرکدام ذکر شده است.)
۱. Product Design: فرآیند طراحی‌کردن محصولی جدید یا بازطراحی محصولی برای کسب‌وکار برای عرضه به بازار و مشتری. اگر می‌خواهید بیشتر درباره‌ی طراحی محصول و تاریخچه‌اش بخوانید، طراحی محصول چیست؟ (تعریف، تاریخچه و ابزارها) را مطالعه کنید.
۲. UX Design: فرآیند طراحی‌کردن تمامی تعاملات و تجربیاتی که کاربر با محصول (کالا یا خدمت) دارد. (برای مطالعه بیشتر: طراحی تجربه کاربر یا UX چیست؟)
۳. Product Designer:
A product designer is responsible for the user experience of a product, usually taking direction on the business goals and objectives from product management. Although typically associated with the visual/tactile aspects of a product, product designers can sometimes also play a role in the information architecture and system design of a product as well.
طراح محصول مسئول تجربه کاربری یک محصول است و معمولا براساس اهداف و خواسته‌های کسب‌وکار و مدیر محصول پیش می‌رود. گرچه معمولا او بیشتر با جنبه‌های بصری/لمسی محصول سروکار دارد، طراحان محصول ممکن است در معماری اطلاعات و طراحی سیستم یک محصول نیز نقش داشته باشند.
۴. UX Designer: کسی که تجربه کاربری را باهدف رضایت کاربر و رفع نیازهای او طراحی می‌کند.
۵. Product Manager: هماهنگ‌کننده‌ی تمامی تیم‌های درگیر در طراحی یک محصول. کسی که با شناخت دقیق و عمیق از بازار، نیاز مشتریان و کسب‌وکار مشخص می‌کند که محصول نهایی باید چه‌چیزی باشد و مطمئن می‌شود که آن محصول در بهترین حالت طراحی شود.
اولین تفاوت: هدفها
پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر اهداف مختلفی دارند. برای پروداکت دیزاینر مهم است که محصولی طراحی شود که خوب بفروشد، محصولی با ویژگی‌های مشخص برای کسب‌وکاری مشخص. پس هدف پروداکت دیزاینر این است که کسب‌وکار و مشتری، هر دو، از محصول راضی باشند. پروداکت دیزاینر باید سیاست‌های کلان و اقتصادی و مدیریتی و همچنین نیازهای کسب‌وکاری را که برای آن محصول طراحی می‌کند درنظر داشته باشد.
UX دیزاینر اما فقط و فقط یک هدف دارد: راضی‌کردن مشتری. او باید مطمئن شود وقتی کاربر/مصرف‌کننده با محصول او تعامل دارد همه‌چیز خوب پیش می‌رود و مشکلی برای کاربر ایجاد نمی‌شود. UX دیزاینر کاری به فروش محصول و سیاست‌های کسب‌وکار ندارد. او فقط باید نیازهای مشتری/کاربر و کاربردپذیری (Usability) محصول را درنظر بگیرد.
a UX designer’s primary responsibility is giving the customer a great product experience so they will continue to come back.
وظیفه‌ی اصلی طراح تجربه کاربری این است که به مشتری تجربه‌ای عالی از محصول بدهد تا او به استفاده‌کردن از محصول ادامه دهد.
دومین تفاوت: وظایف
وقتی هدفها متفاوت باشد، طبیعتا وظایف هم متفاوت است. در میان پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر آن کسی که وظایف کلی‌تری دارد و حتی می‌تواند به‌نوعی بر کار دیگری نظارت کند، طراح محصول است. تجربه کاربری محصول بخشی از محصول نهایی است. بنابراین یکی از وظایف طراح محصول نظارت بر کار طراح UX است. چون اطمینان حاصل‌کردن از عملکرد و کارایی عالی محصول، درکل، وظیفه‌ی طراح محصول است.
علاوه‌براین، طراح محصول موظف است بهترین نمونه و نسخه از محصول را با قیمت مناسب و رقابتی در زمان مشخص به بازار عرضه کند. پروداکت دیزاینر وظیفه دارد مشکلات در روند کلی طراحی محصول را شناسایی کند، با همکاری دیگران به‌دنبال راه‌حل برای آن باشد، راه‌حل‌های مختلف را بررسی کند تا بهترین راه‌حل پیدا شود.
وظیفه‌ی UX دیزاینر این است که رفتار و نیازهای کاربر/مصرف‌کننده‌ی محصول را بشناسد، مشکلاتی که ممکن است او در استفاده از محصول داشته باشد شناسایی و برطرف کند و مطمئن شود او از تعامل و کارکردن با محصول خوشحال است. تنها وظیفه‌ی او این است که تجربه کاربری رضایت‌بخشی را برای کاربر طراحی کند.
سومین تفاوت: مهارت‌ها
پروداکت دیزاینر به مجموعه‌ای از مهارت‌ها نیاز دارد. کار او فراتر از طراحی محض است. بخشی از مهارت‌ها و ویژگی‌هایی که او باید داشته باشد عبارت‌انداز:
- درک و دانش عمیق از فرایند طراحی و داشتن تفکر طراحی
- تسلط بر تجربه کاربری و دیگر مهارت‌های طراحی بصری
- آشنایی بسیار خوب با طراحی رابط کاربری (UI)
- مهارت بسیار بالا در پرتوتایپینگ
- مهارت‌های ارتباطی عالی
- مهارت در استفاده از برنامه‌هایی مانند Sketch و InVision
- مهارت در تحقیق و همکاری با تیم‌های دیگر در انجام تحقیقات مرتبط
- شناخت و درک عمیق از بازار و مصرف‌کنندگان محصول
UX دیزاینر به مهارت‌هایی نیاز دارد که همگی مرتبط با تخصص طراحی تجربه کاربری و مراحل و اجزای آن است، ازجمله:
- تسلط کامل بر طراحی و کار با نرم‌افزارهای مرتبط و ابزارهای پرتوتایپینگ
- کنجکاوی برای شناخت کاربر و مهارت تعامل با کاربر
- توانایی حل مسئله و داشتن دید و تفکر طراحی
- توانایی کار تیمی و همکاری با تیم طراحی محصول و مدیر محصول
- مهارت بسیار بالا بر تمامی مراحل طراحی تجربه کاربری از تحقیقات کمی و کیفی در UX گرفته تا انجام انواع تست‌ها در UX
- مهارت در UX writing
- آشنایی با UI
چهارمین تفاوت: دستمزد
جای تعجب نیست که دستمزد این دو باهم متفاوت باشد. البته این همیشگی نیست. اما معمولا دستمزد پروداکت دیزاینر از UX دیزاینر بیشتر است. البته در بررسی دستمزد‌ها باید به چند نکته دقت کرد. چون عوامل مختلفی ممکن است بر میزان دستمزد تاثیر بگذارد: اولا، طراح چند سال سابقه‌کار دارد و با چه شرکت‌ها و مجموعه‌‌هایی همکاری کرده است؟ دوما، طراح محصول یا تجربه کاربری چه نمونه‌کاری دارد؟ سوما، در چه کشور یا شهری کار می‌کند؟ چهارما، طراح چه محصولی است و در چه حوزه‌ای کار می‌کند؟
مثلا در آمریکا، متوسط درآمد سالانه‌ی UX دیزاینر و پروداکت دیزاینر برابر است و هردو در سال چیزی نزدیک به ۱۰۵ هزار دلار درآمد دارند.
در ایران، داده‌ی قابل‌اعتمادی وجود ندارد. اما اگر نگاهی به فرصت‌های شغلی جاب‌اینجا داشته باشیم، متوجه می‌شویم که کارفرماها طراحی را می‌خواهند که تجربه کاربری و رابط کاربری بلد باشد و حقوق این طراح از ۴ میلیون در ماه است. البته در ایران هنوز همه‌ی کسب‌وکارها مدیر محصول و طراح محصول نمی‌خواهند. یعنی به ضرورت وجود این دو برای طراحی محصولاتشان پی نبردند. گرایش هم بیشتر به‌سمت استخدام مدیر محصول است. در ایران و براساس «داده‌های نظرسنجی جاب‌ویژن درباره حقوق و دستمزد سال ۱۴۰۰» دستمزد مدیر محصول در تهران از ۸ میلیون تومان است.
شباهت پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر
شباهت‌ها زیاد است. هم پروداکت دیزاینر و هم UX دیزاینر باید درک عمیقی از تجربه کاربری و طراحی داشته باشند. علاوه‌براین، هر دو باید مهارت حل مسئله، کار تیمی، خلاقیت و همکاری را در خود داشته باشند. مهارت مشترک دیگر این است که هردو باید به‌خوبی بتوانند تحقیق و تست انجام دهند.
کار هر دوی این طراحان با آزمون و خطاست. یعنی به مشکلی برمی‌خورند، دنبال راه‌حل می‌گردند، تحقیق می‌کنند، راه‌حل‌ها را امتحان می‌کنند تا درنهایت به بهترین راه‌حل برسند. طرح نهایی (تجربه کاربری محصول نهایی) نیز باید تست شود. معمولا طراح محصول و تجربه کاربری از ابزارها و نرم‌افزارهای مشترکی استفاده می‌کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
۱. وظایف طراح محصول معمولا گسترده‌تر است. او مسئول کارایی و تجربه کاربری بی‌نقص تمام اجزای یک محصول است.
۲. ممکن و معمول است که در شرکتی و در حوزه‌ای تخصصی یک نفر پروداکت دیزاین و UX دیزاین را انجام دهد. این هم ممکن است که یک نفر هر سه طراحی را انجام دهد: طراحی محصول، تجربه کاربری و رابط کاربری.
۳. پروداکت دیزاینر براساس اینکه در چه حوزه‌ای کار می‌کند و قرار است چه محصولی را طراحی کند باید بر جنبه‌های فنی کار هم مسلط باشد.
۴. مهارت‌ها و وظایف این دو طراح بسته به نوع محصول تولیدی و همچنین نوع و اندازه‌ی کسب‌وکار ممکن است با چیزی که در این محتوا ذکر شد اندکی متفاوت باشد.
۵. پروداکت دیزاینر و UX دیزاینر هردو باید خیلی خوب با طراحی رابط کاربری آشنا باشند. این یکی دیگر از شباهت‌های این دو است. به‌همین دلیل، در دوره‌ی تخصصی آموزش طراحی محصول هم UX آموزش داده می‌شود و هم UI.
برای نوشتن این مطلب از منابع زیر کمک گرفته شده است:
۲. radhal.no
۳. uxpin.com