رشتههای دانشگاهی کاربردی زیادی در ایران نیست که کسی بتواند بعد از تحصیل در همان رشته و تخصص کار پیدا کند. اگر به آمار، برنامه‌نویسی و ریاضی علاقه‌مندید یکی از بهترین پیشنهادها به شما رشتهی علم داده یا علوم داده (دیتا ساینس) و رشتههای مرتبط به این حوزه است. رشته‌هایی که آینده‌ی بسیار روشنی در جهان دارند.
در این مطلب از مجله آکادمی آمانج قصد داریم پاسخ این سوال را بدهیم که اگر کسی بخواهد از مسیر آکادمیک در ایران دیتا ساینتیست شود یا در یکی از رشتههای دانشگاهی مرتبط با حوزه علم‌داده در ایران تحصیل کند، چه گزینه‌هایی دارد. پس، با ما همراه باشید.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
رشتههای دانشگاهی مرتبط با حوزه علم داده در ایران
سال ۲۰۱۷ مجله اکونومیست تیتر زد که دیگر با ارزشترین منبع دنیا نفت نیست، بلکه داده است. همان روزها آمار نشان می‌داد کمپانی‌هایی مثل گوگل، آمازون، فیسبوک یا اپل در رده باارزش‌ترین کمپانی‌ها قرار گرفتند. زیرا همان‌ها حجم زیادی از اطلاعات را در اختیار داشتند.
یعنی با استفاده از اطلاعات کسب‌وکارهای خود را توسعه دادند تا جایی که ارزششان از شرکت‌های نفتی هم بیشتر شد.
علم داده (Data Science) کارش ذخیره، دسته‌بندی، پردازش و تفسیر اطلاعات و داده‌هاست.
ارزش این تخصص حالا مثل متخصصان شرکت نفت یا داروساز است. زیرا با پردازش این اطلاعات دانشمندان می‌توانند نقشه راه آینده را برای بشریت ترسیم کنند. حالا آنقدر دامنه تاثیر علم داده زیاد شده است که به‌جرئت می‌توان آن را یکی از اساسی‌ترین علوم برای پیشرفت بشر دانست.
اگر می‌خواهید کاملا با تخصص دیتا ساینس، مهارت‌هایی که یک متخصص علوم داده باید داشته باشد و همچنین بازار کار و درآمد آن آشنا شوید، «با این نقشه راه متخصص داده شوید» را بخوانید.
یکی از اساسی‌ترین سوالات علاقه‌مندان به کامپیوتر و ریاضی و کسانی که می‌خواهند در این حوزه کار کنند این است که خب، ما که تحصیل در رشته نظری ریاضی دبیرستان یا کامپیوتر در هنرستان را دنبال می‌کنیم، چطور می‌توانیم این شغل و تخصص را در دانشگاه‌ها بیابیم و از این رشته فارغ‌التحصیل شویم.
دو راه پیش روی شماست: تحصیل در گرایش ارشد علوم داده یا علم داده‌ها در دانشگاه یا تحصیل در یکی از رشتههای مرتبط با دیتا ساینس در دانشگاه.
تحصیل در گرایش دیتا ساینس در مقطع ارشد در دانشگاه‌های ایران
لازم به ذکر است که هنوز در مقطع کارشناسی برای این تخصص رشته تحصیلی جداگانه‌ای در دانشگاه‌های ایران وجود ندارد و بعد از گذراندن رشته‌هایی مثل ریاضی، آمار و مهندسی کامپیوتر می‌توانید گرایش‌های کارشناسی ارشد علوم داده یا علم داده‌ها را دنبال کنید.
- اگر در کنکور ارشد در رشتهی آمار امتحان دهید، می‌توانید در دانشگاه‌های شهید بهشتی، علامه طباطبایی، امام خمینی قزوین، تربیت مدرس، زنجان، شیراز، یزد و دانشگاه غیاث‌الدین جمشید کاشانی آبیک در گرایش علم داده‌ها ادامه تحصیل دهید.
- اگر در کنکور ارشد در رشتهی ریاضی امتحان دهید، می‌توانید در دانشگاه‌های شهید بهشتی، خواجه نصیر، تربیت مدرس، شاهد، خاتم تهران، اصفهان، باهنر کرمان، فردوسی مشهد، گیلان، صنعتی اصفهان و دانشگاه غیرانتفاعی علم و فرهنگ تهران در گرایش علوم داده ادامه تحصیل دهید.
- اگر در کنکور در رشتهی مهندسی کامپیوتر امتحان دهید، می‌توانید در دانشگاه شهید بهشتی در گرایش علم داده‌ها ادامه تحصیل دهید.
تحصیل در رشتههای مرتبط با علوم داده در دانشگاه‌های ایران
علوم داده در رشته‌ها و حوزه‌های زیادی کاربرد دارد. آمار، مهندسی نرم‌افزار و مدیریت فناوری اطلاعات و بسیاری از رشتههای مهندسی ازجمله مهم‌ترین حوزه‌‌هایی محسوب می‌شوند که علوم داده در آن‌ها کاربردی است.
نکته اینجا است که علوم داده در این رشته‌ها و برای این رشته‌ها کاربردی است اما ۴ رشته‌ای که درادامه معرفی می‌شود رشتههای تحصیلی است که دروسشان بیشترین همپوشانی را با تخصص علم داده دارد. یعنی رشته‌هایی که در ادامه معرفی می‌شوند:
۱. داده‌کاوی (Data Mining)
علوم کامپیوتر گرایش داده کاوی (Data Mining) در دانشگاه‌هایی که در جدول زیر نوشته شده است، در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌گیرد.
| علوم داده | علم داده‌ها | داده‌کاوی |
| شهید بهشتی | تربیت مدرس | دانشگاه علوم پایه زنجان |
| خواجه نصیر | علامه طباطبایی | دانشگاه خوارزمی |
| تربیت مدرس | دانشگاه دولتی بیرجند | دانشگاه شاهد تهران |
| دانشگاه شاهد | دانشگاه بین‌المللی قزوین | دانشگاه دولتی زاهدان |
| دانشگاه خاتم تهران | دانشگاه زنجان | شهید بهشتی تهران |
| دانشگاه اصفهان | شهید بهشتی | صنعتی امیرکبیر تهران |
| شهین باهنر کرمان | دانشگاه یزد | دانشگاه تربیت مدرس |
| فردوسی مشهد | دانشگاه غیاث‌الدین جمشید کاشانی آبیک | موسسه غیرانتفاعی سلمان مشهد |
| دانشگاه گیلان | ||
| دانشگاه صنعتی اصفهان | ||
| دانشگاه غیرانتفاعی علم و فرهنگ تهران | ||
۲. هوش مصنوعی
پایه‌های تخصص علوم داده هوش مصنوعی و ماشین لرنینگ است. هوش مصنوعی در گرایش‌های متفاوتی در دانشگاه‌های ایران دانشجو می‌گیرد. علوم کامپیوتر گرایش محاسبات نرم و هوش مصنوعی در دانشگاه‌های اصفهان، تبریز، تهران، دامغان، سمنان، سیستان و بلوچستان، شاهد، باهنر کرمان، صنعتی امیر کبیر، علامه طباطبایی، ولی‌عصر رفسنجان و موسسه غیرانتفاعی سلمان مشهد ارائه می‌شود.
در مهندسی کامپیوتر گرایش هوش مصنوعی و رباتیکز دانشگاه‌های اراک، اصفهان، الزهرا، ایلام، بوعلی سینا همدان، تبریز، علوم پایه زنجان، تربیت دبیر شهید رجایی تهران، تربیت مدرس، تهران، جامع امام حسین، جامع انقلاب اسلامی، خلیج فارس، خوارزمی، رازی، سمنان، شهید باهنر کرمان، شهید بهشتی، شهید چمران اهواز، شهید مدنی آذربایجان، شیراز، صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان، خواجه نصیر، سیرجان، شاهرود، صنعتی شریف، صنعتی کرمانشاه، صنعتی مالک اشتر، صنعتی همدان، صنعتی نوشیروانی بابل، علم و صنعت، علم و فناوری مازندران، فردوسی مشهد، قم، کاشان، هرمزگان، مازندران، یزد و کردستان دانشجو می‌پذیرند.
۳. مهندسی آینده پژوهی
اگر در مقطع کارشناسی مهندسی صنایع می‌خوانید و به علوم داده علاقه‌مندید پیشنهاد ما به شما گرایش مهندسی آینده پژوهی در مقطع کارشناسی ارشد است. این رشته در کنکور ۱۴۰۱ فقط ۲۳ پذیرش از سه دانشگاه اصفهان، تهران و موسسه غیر انتفاعی طلوع مهر داشته است. ظرفیت پذیرش آن بسیار محدود است البته تقاضای آن نیز کم است ولی برای پذیرش در این رشته باید جزو بهترین رتبه‌های کنکور کشور باشید.
۴. رشته علوم تصمیم و مهندسی دانش
رشته علم تصمیم و دانش رشته‌ای مرتبط با دیتا ساینس و گرایشی از رشته علوم کامپیوتر است. شما می‌توانید در مقطع کارشناسی علوم کامپیوتر بخوانید و برای ادامه تحصیل در ارشد علوم کامپیوتر گرایش علوم تصمیم و دانش را انتخاب کنید. این رشته ظرفیت بالایی ندارد و در دانشگاه‌های خوارزمی، تهران، سبزوار و غیر انتفاعی غیاث الدین جمشید کاشانی تدریس می‌شود.
برای اینکه بدانید یادگیری ماشین لرنینگ اصلا سخت نیست. «مسیر یادگیری ماشین لرنینگ» را بخوانید.
دانشگاه‌های مناسب برای آموزش علم داده در خارج از کشور
در کشورهای غربی خصوصا کانادا و آمریکا درحال برنامه‌ریزی برای رشد نیروی ماهر و حرفه‌ای در این تخصص هستند. رویکرد کلی این کشورها اعمال سیاست‌های تشویقی برای دانشجوهای رشته‌هایی مثل مهندسی نرم افزار، مهندسی کامپیوتر، علم داده، ماشین لرنینگ و… است. وقتی قصد ادامه تحصیل در کشورهای غربی را داشته باشید خواهید دید که از پذیرش ساده وابسته به استعداد تا هدایت دانشجو به فعالیت‌های کاری در شرکت‌های خودشان برای شما انجام می‌شود. از جمله دانشگاه‌های برتر آموزش علوم داده در آمریکا و کانادا عبارت‌اند از:
- دانشگاه تورنتو
- دانشگاه واترلو
- دانشگاه UBC
- موسسه تکنولوژی ماساچوست
- دانشگاه کلمبیا
- دانشگاه نیویورک (NYU)
- دانشگاه ایلینویز Urbana-Champaign (UIUC)
- دانشگاه میشیگان آن آربور (UMich)
شغل‌های مهم مرتبط با علوم داده
طبیعتا مثل هر رشته تحصیلی دیگری دیتا ساینس نیز یک اسم عام است که زمینه کاری محسوب می‌شود و وقتی وارد آن می‌شویم به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. شغل‌هایی که در بازار کار با دیتا ساینس مرتبط هستند بسیار زیاد و گسترده هستند که اینجا فقط به دو مورد معروف اشاره می‌شود.
Digital Analyst: فقط نمی‌توان به دانشمند داده‌ها لقب دیتا ساینتیست داد. وقتی وارد بازار کار می‌شویم تحلیلگران محصول دیجیتال هم به نوعی متخصص داده هستند. آن‌ها با ابزارهایی مثل Google Analytics اطلاعات محصول را استخراج و با بررسی آن‌ها به بالا رفتن فروش و بهبود عملکرد کلی سیستم کمک می‌کنند.
Data Engineer: مهندس داده دقیقا کسی است که به ایجاد ساختاری برای پردازش و استانداردسازی اطلاعات کمک می‌کند. آن‌ها با زبان‌های برنامه‌نویسی پایتون یا R سروکار دارند و الگوریتم طراحی می‌کنند تا اطلاعاتی را که می‌خواهند استخراج کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
علم داده رشته‌ای آینده‌دار و پرکاربرد است.
اگر قصد دارید به صورت آکادمیک در این رشته تحصیل و کار کنید و حتما مدرک دانشگاهی در تخصص دیتا ساینس یا یکی از رشتههای مرتبط با آن داشته باشید، در این محتوا تمامی انتخاب‌هایی را که در دانشگاه‌های ایران دارید خواندید.
اگر بعد از مقطع ارشد بازهم قصد ادامه تحصیل در یکی از رشتههای مرتبط را دارید، در دانشگاه‌های ایران فقط رشتهی هوش مصنوعی (محاسبات نرم و هوش مصنوعی در زیرمجموعه علوم کامپیوتر و رایانش و هوش مصنوعی در زیرمجموعه‌های علوم شناختی، مهندسی پزشکی و مهندسی کامپیوتر) در مقطع دکترا ارائه می‌شود.
همه‌ی راه‌ها از دانشگاه نمی‌گذرد. علوم داده امروزه در رشته‌ها و حوزه‌های گوناگونی ازجمله مدیریت فناوری اطلاعات، مهندسی نرم افزار، مهندسی برق، مهندسی صنایع،مهندسی نفت و پلیمر، مهندسی مکانیک، مهندسی نقشه‌برداری، مهندسی عمران، مهندسی شیمی، اقتصاد و حتی جامعه‌شناسی کاربرد دارد.
پس، حتی اگر در رشته‌ای به ظاهر غیرمرتبط هم تحصیل می‌کنید، آموزش پایتون و ماشین لرنینگ راه را برای یادگیری دیتا ساینس برای شما باز می‌کند.
سؤالات متداول درباره‌ی رشتههای دانشگاهی مرتبط با حوزه علم داده در ایران
۱. علم داده در کدام حوزهها بیشترین کاربرد را دارد؟
داده‌ها در دنیای امروز ارزشمند‌تر از نفت شدند و تقریبا برای تصمیم‌گیری در تمامی حوزهها به علوم داده و بررسی و تحلیل داده‌ها نیاز است.
۲. علاقه‌مند به یادگیری علوم داده در ایران چه راه‌هایی برای متخصص‌شدن در این رشته دارد؟
او ۳ راه دارد: تحصیل در گرایش ارشد علوم داده یا علم داده‌ها در دانشگاه یا تحصیل در یکی از رشتههای مرتبط با دیتا ساینس در دانشگاه یا یادگیری زبان برنامه‌نویسی پایتون و ماشین لرنینگ و گذراندن دوره‌های معتبر در مؤسسات خارج از دانشگاه.
۳. در ایران در کدام مقطاطع می‌شود رشتهی علوم داده را خواند؟
هنوز در مقطع کارشناسی برای این تخصص رشته تحصیلی جداگانه‌ای در دانشگاه‌های ایران وجود ندارد و بعد از گذراندن رشته‌هایی مثل ریاضی، آمار و مهندسی کامپیوتر می‌توانید گرایش‌های کارشناسی ارشد علوم داده یا علم داده‌ها را دنبال کنید.
۴. مرتبط‌ترین رشته‌ها با حوزه علوم داده برای تحصیل در مقطع ارشد در ایران کدام است؟
مرتبط‌ترین رشته‌ها با حوزه علوم داده برای تحصیل در مقطع ارشد در ایران عبارت است از رشتههای داده کاوی، هوش مصنوعی، مهندسی آینده‌پژوهی و رشته علوم تصمیم و مهندسی دانش.
۵. چند گرایش در مقطع ارشد به رشتهی هوش مصنوعی مرتبط است؟
علوم کامپیوتر گرایش محاسبات نرم و هوش مصنوعی و در مهندسی کامپیوتر گرایش هوش مصنوعی و رباتیکز دو گرایشی هستند که علاقه‌مندان به هوش مصنوعی می‌توانند در آن‌ها ادامه تحصیل دهند.
۶. کدام دانشگاه‌ها رشتهی مهندسی آینده‌پژوهی را در مقطع ارشد دارند؟
سه دانشگاه اصفهان، تهران و موسسه غیر انتفاعی طلوع مهر.
۷. رشته علوم تصمیم و مهندسی دانش گرایش کدام رشته است و در چه دانشگاه‌هایی ارائه می‌شود؟
رشته علم تصمیم و دانش گرایشی از رشته علوم کامپیوتر است و دانشگاه‌های خوارزمی، تهران، سبزوار و غیر انتفاعی غیاث الدین جمشید کاشانی تدریس آن را دارند.
۸. برترین دانشگاه‌های آمریکا و کانادا برای تحصیل در رشته علوم داده کدام است؟
برترین دانشگاه‌های آمریکا و کانادا برای تحصیل در رشته علوم داده عبارت‌اند از: دانشگاه تورنتو، دانشگاه واترلو، دانشگاه UBC، موسسه تکنولوژی ماساچوست، دانشگاه کلمبیا، دانشگاه نیویورک (NYU)، دانشگاه ایلینویز Urbana-Champaign (UIUC) و دانشگاه میشیگان آن آربور (UMich).
۹. مهم‌ترین شغل‌های مرتبط با علوم داده کدام است؟
Digital Analyst و Data Engineer از مهم‌ترین شغل‌های مرتبط با علوم داده است.
۱۰. در ایران کدام رشتهی مرتبط با حوزه علوم داده در مقطع دکتری ارائه می‌شود؟
در دانشگاه‌های ایران فقط رشتهی هوش مصنوعی (محاسبات نرم و هوش مصنوعی در زیرمجموعه علوم کامپیوتر و رایانش و هوش مصنوعی در زیرمجموعه‌های علوم شناختی، مهندسی پزشکی و مهندسی کامپیوتر) دکترا دارد.
دوره تخصصی یادگیری ماشین
در یک دوره آموزشی متخصص یادگیری ماشین شوید.
از یادگیری ماشین می توان در صنایع مختلف با اهداف مختلف استفاده کرد. ماشین لرنینگ باعث افزایش بهره وری در صنایع می شود، به بازاریابی محصول کمک کرده و پیش بینی دقیق فروش را ساده تر می کند. پیش بینی های دقیق پزشکی و تشخیص ها را تسهیل می کند. دقت در قوانین و مدل های مالی را بهبود می بخشد. به سیستم های توصیه گر، الگوریتم های فرا ابتکاری و حرکت ربات ها کمک خواهد کرد. در بحث فروش میتواند محصولات مناسب تری را به مشتری پیشنهاد دهد( با کمک به تقسیم بندی بهتر و پیش بینی دقیق طول عمر محصولات ) و ...
استفاده از سیستم های ماشین لرنینگ می تواند تا حد زیادی حجم کاری ما را کاهش دهد. به خصوص کارهایی که نیاز به آنالیز حجم عظیمی از داده و تصمیم گیری بر اساس این داده ها را دارد بسیار تسهیل می کند. سیستم های مبتنی بر ماشین لرنینگ ظرفیت انجام کار صد نفر را همزمان دارد و تنها به کمک ماشین ها می توان بدون صرف وقت و انرژی زیاد، کارهای سنگین را انجام داده و در عین حال پول و درآمد بیشتری کسب کرد. ماشین لرنینگ با خودکارسازی فرایندها و صرفه جویی در زمان، به ما کمک می کند تا بتوانیم زمان و انرژی خود را بر تصمیم گیری های پیچیده تری متمرکز کنیم.
ادامه...
