سال‌های سال است که گزارش‌ها هشدار می‌دهند که هوش مصنوعی مشاغل مختلف را از بین خواهد برد. دیزاینرها و گرافیست‌ها معتقدند هوش مصنوعی اثری روی شغل آن‌ها ندارد. مسئله اینجاست که AI شاید بتواند سوال‌های ریاضی و منطقی را سریع جواب بدهد ولی چگونه می‌خواهد طرحهای خلاقانه تولید کند؟
سوال اینجاست که هوش مصنوعی در طراحی محصول (وبسایت و اپلیکیشن) چقدر کاربرد دارد؟ آیا می‌تواند مثل یک متخصص UI/UX کار کند یا هنوز توان این کار را ندارد؟
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
AI-driven Design
اگر واقع بینانه به موضوع نگاه کنیم، قدرت‌نمایی کنونی هوش‌مصنوعی در اغلب زمینه‌ها نتیجه‌ی تلاش ۵۰ساله متخصصان است. در دهه ۹۰ رویکرد آموزش به کامپیوتر‌ها از آموزش براساس تحقیق و خلاقیت و انتقال علوم (knowledge-feeding) به آموزش براساس تحلیل اطلاعات و آمار (data-driven) تغییر کرد. دانشمندان شروع به ایجاد شبکه‌های عصبی عمیقی مثل مغز انسان‌ها کردند تا کامپیوتر بتواند براساس اطلاعاتی که در اختیارش قرار می‌گیرد، تصمیم بگیرد.
اخیرا پیشرفت در ایجاد مدل شبکه عصبی پیچیده، دسترسی به داده‌ها و افزایش قدرت محاسباتی، قابلیت‌های هوش ماشینی را افزایش داده است. در سال ۲۰۱۴ ایان گودفلو اولین شبکه عصبی طبیعی خلاق کامپیوتری را ایجاد کرد که می‌توانست براساس داده‌های قبلی اطلاعاتی جدید خلق کند. این کشف زمینه‌ی تولید محصولاتی مثل DALL·E 2 در سال 2022 را فراهم کرد.
در ادامه با توضیح مفاهیم و مراحل طراحی محصول و کاربرد هوش مصنوعی در هر مرحله به مقایسه‌ی میزان اثرگذاری انسان و هوش مصنوعی در طراحی محصول دیجیتال خواهیم پرداخت.
نقش هوش مصنوعی در ۵ مرحله‌ی طراحی محصول
امروزه طراحان برای طراحی و تحویل طرح وبسایت یا اپلیکیشن به یک کسب‌وکار ۵ مرحله را طی می‌کنند: تعریف پروژه، برنامهریزی برای پروژه، ایده‌پردازی، ارائه ایده‌ها، اجرای پروژه.
برای درک بهتر تمام مراحل فرآیند دیزاین در ادامه همه‌ی مراحل را ریزبینانه بررسی، ویژگی و کارهای قابل انجام هر مرحله را معرفی می‌کنیم و با مقایسه‌ی نقش انسان و هوش مصنوعی طبق آخرین دستاوردهای این صنعت توان هر کدام را می‌سنجیم. در آخر خواهیم دید که سهم هوش مصنوعی در طراحی یک محصول چقدر خواهد بود و میشود به کلی انسان را از این فرآیند حذف کرد یا نه.
اولین مرحله. تعریف پروژه با AI
در مرحله اول، طراح دو هدف زیر را دنبال می‌کند:
۱. یافتن مناسب‌ترین راه‌حل برای مشتری
معمولا وقتی مشتری سراغ طراح می‌رود اولین قدم این است که توضیحاتی درمورد کسب‌وکارش بگوید. اینکه این کار چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند. طراح اولین کاری که می‌کند این است که پاسخ این سوال را بیابد: آیا یک وبسایت مشکل کسب‌وکار را حل می‌کند؟
این درحالی است که مدل‌های هوش مصنوعی فعال فعلی، اغلب از پاسخگویی یا تصمیم‌گیری درباره چیزی جز اطلاعات ذخیره‌شده در دیتابیس، ناتوان‌اند. جمع‌آوری اطلاعات درمورد کسب‌وکاری که هنوز فعال نیست، عملیاتی سخت و پیچیده است. پس، هوش مصنوعی توان کمک در این مورد را ندارد. در این مورد این طراح (انسان) است که باید با غریزه، تجربه و جلسات مکرر با صاحبان کسب‌وکار تصمیم بگیرد.
۲. تشخیص ابهامات پروژه و تشویق ذی‌نفعان برای ادامه
طراح برای شناختن کامل پروژه و محصول باید کاربران را (یعنی پرسونای مشتری) کاملا بشناسد. چون محصول برای انسان طراحی میشود، طراحی آن باید انسان‌محور باشد. دیزاینرها باید احساسات و نیازهای کاربران را بشناسند، درک کنند و براساس آن تصمیم بگیرند. به همین دلیل، تیم طراحی محصول کار را با دیزاین بریف یا تفهیم‌نامه‌ی طراحی شروع می‌کنند. مدل‌های هوش مصنوعی فعال فعلی از موسساتی مثل MIT یا مایکروسافت توانایی اولیه‌ای برای درک احساسات و مفاهیم انتزاعی را دارند. اما اصلا توان درک کامل این مفاهیم و تصمیم‌گیری براساس آن‌ها را ندارند.
همچنین، برای ادامه‌ی یک پروژه موفق هم طراح هم مشتری باید مشتاق و متعهد باشند. هوش مصنوعی توانایی تولید محصول اولیه یا ایده‌پردازی برای انجام کار را دارد، اما هرگز نمی‌تواند با دوراندیشی ایده‌هایی برای ادامه‌ی کار خود به مشتری بدهد که هم به توسعه محصول کمک کرده باشد هم اشتیاق مجموعه را به انجام درست و متعهدانه‌ی کار، نمایش دهد.
دومین مرحله. برنامهریزی برای پروژه
در این مرحله طراح باید با راهنمایی مشتری جزئیات کار را مشخص و برنامه اجرایی پروژه را تنظیم کند.
۱. جمع‌آوری اطلاعات و هماهنگی برای شروع
برای تدوین برنامه اجرایی پروژه (Project Plan) باید به سوالات زیادی پاسخ داد و داده‌های مختلفی را تهیه کرد. سوالاتی مانند اینکه پروژه از نظر مشخصات فنی چه شرایطی دارد؟ یا تاریخ لانچ چه زمانی تعیین شده است؟. مدل‌های هوش مصنوعی تقریبا توانایی جمع‌آوری اطلاعات این چنینی را دارند.
همچنین، قبل از شروع هر پروژه تیم طراحی باید با تعامل با مشتری به قوانین ارتباطی و اجرایی در پروژه برسد. هوش مصنوعی این توانایی را دارد که همراه تعامل با مشتری مذاکرات را برای رسیدن به قرادادی شفاف برای اجرای پروژه دست بگیرد. شرکت‌هایی مثل پکتوم با پلتفرمی اختصاصی برای تدوین قرارداد به‌صورت اتوماتیک به کسب‌وکار‌ها کمک می‌کند تا کل فرآیند مذاکره و ثبت قرارداد را اتوماتیک انجام دهند.
۲. تدوین برنامه اجرایی
سال ۲۰۱۷ محققان به کمک ماشین لرنینگ یک سیستم هوش مصنوعی به نام Support Vector Machine طراحی کردند که قادر به پیش‌بینی دقیق روند کار و تعیین ضرب‌العجل برای اجرای تسک‌ها بود. این مسئله نشان می‌دهد هوش مصنوعی حالا توانایی تدوین برنامه اجرایی یا همان project plan را هم دارد.
سومین مرحله. ایده‌پردازی با هوش مصنوعی
در انتخاب ایده‌ها در مرحله ایده‌پردازی دو فاکتور کاربردی بودن ایده و ایجاد تمایز در محصول نسبت‌به نمونه‌های موجود بسیار مهم است.
۱. ایده‌پردازی براساس ویژگی‌های پروژه
مهمترین اصل در ایده‌پردازی، هم‌راستایی با دیگر عناصر طرح است. یعنی طراحان نمی‌توانند عناصری ناهمخوان به طرح اضافه کنند. این امر در ابزارهای هوش مصنوعی مثل DALL-E رعایت شده است. آن‌ها خروجی‌هایی مشابه با عناصری که برایش تعریف می‌کنید، می‌سازند.
۲. خلق ایده‌های جدید و ایده‌هایی که برای محصول و مشتری ارزش افزوده ایجاد می‌کند
یکی از ویژگی‌های بارز ابزارهای فعال هوش مصنوعی ساخت محتوا و طرحهای گرافیکی جدید است که با تغییر اطلاعاتی که از گذشته دارند یا شما در اختیارشان قرار می‌دهید، تولید میشود. ابزارهای مختلفی هستند که توانایی خلق طرحهای گرافیکی جدید را دارند و با حضور آن‌ها عملا نیازی به طراح یا ادیتور گرافیکی نیست. پلتفرم‌هایی مثل Imagen از گوگل، Make-a-Video از متا و MidJourney همگی گزینه‌هایی هستند که به شما نشان می‌دهند، چگونه هوش مصنوعی می‌تواند محتوایی جدید خلق کند.
ایده‌هایی که از طرف طراح به مشتری داده میشود حتما باید ارزش افزوده‌ای به پروژه اضافه کند. باتوجه به قدرت آنالیز و استخراج اطلاعات هوش مصنوعی، AI به رقیبی سرسخت برای انسان‌ها در زمینه‌ی ایده‌پردازی تبدیل شده است. گاهی ایده‌هایی که مدل‌های هوش مصنوعی ارائه می‌دهند از ایده‌های انسان‌ها بسیار بهتر و قوی‌تر است. دلیل آن چیزی جز قدرت پردازش بالا و شناخت الگوهای هوش مصنوعی نیست.
چهارمین مرحله. ارائه ایده‌ها به مشتری
وقتی نوبت به ارائه ایده و طرح ابتدایی به مشتری می‌رسد طراح باید سه مرحله را طی کند:
۱. ایجاد نمونه اولیه طرح
حالا نوبت ساخت ایده‌های ذهنی و فرضیه‌هایی است که برای پروژه در نظر گرفته شده است. هر طراح در این مرحله براساس اولویتی که در نظر می‌گیرد وایر فریم‌هایی از طرح اصلی می‌سازد. تقریبا می‌توان گفت مدل‌های هوش مصنوعی توان انجام این کار را دارند. البته هنوز پلتفرم و ابزاری با هوش مصنوعی برای این کار توسعه داده نشده است.
۲. ارائه ایده‌ها
طراحی محصول باید متقاعد‌کننده (Persuasive design) باشد. در این مرحله تیم طراحی روایت‌هایی متقاعد‌کننده درباره‌ی ایده‌هایی که برای پروژه به ذهنشان رسیده است، ارائه می‌دهند. مدل‌های توسعه داده شده با هوش مصنوعی نشان داده‌اند که در این زمینه از قدرت مناسبی برخوردار هستند. درواقع AI توانایی مکالمه مثل انسان با رویکرد متقاعدکنندگی و کمک به تصمیم‌گیری دارند. مثلا محققان شرکت IBM ابزاری به نام Project Debater برای کمک به مناظره و متقاعدسازی طرفین در هر بحثی ساخته‌اند.
۳. تغییر ایده‌ها براساس بازخوردهای مشتری
هر طراح براساس بازخورد‌هایی که از ارائه ایده‌ها دریافت کرده است باید بتواند نمونه طرحهای خود را تغییر دهد. ابزارهایی مثل DALL-E و ChatGPT به‌خوبی از پس این کار برمی‌آیند. درواقع این ابزارها با توجه به مدل زبانی که دارند می‌توانند بازخوردهای کار را درک و خروجی‌هایی شبیه به آنچه که مشتری نیاز دارد تولید کنند.
پنجمین مرحله. اجرا و برنامه‌نویسی پروژه
برای دسترسی به محصولی باکیفیت، طرحهای خلاقانه باید اجرا و ساخته شوند. مدل‌های هوش مصنوعی امروزی قادر به تکمیل طرح‌ها بر اساس اطلاعات متنی یا تصویری هستند. این مدل‌ها از تکنیک‌های یادگیری ماشین برای شناسایی ارتباطات بین مشخصه‌های ورودی و خروجی استفاده می‌کنند و بر اساس ورودی، خروجی طرح را تکمیل می‌کنند.
پس، هوش مصنوعی می‌تواند طرحهای رابط کاربر را با استفاده از ابزارهای طراحی UI اجرا کند؟ مدل‌هایی وجود دارند که می‌توانند عناصر رابط کاربر را بهبود دهند. اما هنوز طراحی و اجرای رابط کاربر با ابزارهای هوش مصنوعی قابل انجام نیست.
آخرین مرحله، پیاده‌سازی طرح با کدنویسی است. مدل‌های هوش مصنوعی امروزی نشان داده‌اند که قابلیت‌های اولیه را برای تولید کد با توجه به توضیحاتی که به آن‌ها داده میشود، دارند. این قابلیت به این دلیل امکان‌پذیر شده است که مدل‌های هوش مصنوعی با مقادیر بزرگی از داده‌ها آموزش دیده‌اند. اما هنوز زمان آن نرسیده است که برنامه‌نویسی وبسایت یا اپلیکیشن را کاملا به هوش مصنوعی سپرد.
البته هوش مصنوعی کار طراحی و برنامه‌نویسی وبسایت را بسیار راحت‌تر و بهینه‌تر کرده است. «طراحی سایت را به هوش مصنوعی بسپارید» را بخوانید تا با کاربردهای AI در برنامه‌نویسی آشنا شوید.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
دیدیم که هوش مصنوعی و ابزارهای هوش مصنوعی برای طراحی UI/UX در بعضی از مراحل طراحی محصول می‌توانند کمک‌کننده و تأثیرگذار باشند. اما هنوز راه زیادی وجود دارد تا اینکه فرآیند طراحی محصول کاملا با هوش مصنوعی انجام شود. آینده این صنعت احتمالا با چند موج کاملا به‌سمت اتوماتیک شدن فرآیند‌ها حرکت می‌کند. و در آینده، طراحان صرفا ناظر بر عملکرد هوش مصنوعی خواهند بود.
اینکه چه شغل‌های جدیدی خلق میشود، نمی‌توان پیش‌بینی کرد. اما می‌توانیم خودمان را برای آینده با شناخت هوش مصنوعی و کاربردهایش آماده تغییری بزرگ کنیم. هر طراح باید به این مسئله واقف باشد که هوش مصنوعی هنوز فاقد هرگونه خلاقیت و هنر انسانی است.
پس، دیزاین مبتنی بر هوش مصنوعی بدون حضور انسان امکان‌پذیر نخواهد بود و همچنان طراحان رابط کاربر و تجربه کاربر در طراحی محصول نقش‌های کلیدی را خواهند داشت. بنابراین، اگر می‌خواهید دیزاینر شوید، نگران نباشید که هوش مصنوعی در آینده جای شما را خواهد گرفت. آموزش‌های لازم را، مثل آموزش UI، شروع کنید.