اغلب مطالبی که درباره تاریخچه طراحی تجربه کاربری نوشته شده است، نگاهی تاریخی بدون توجه به آینده‌ی این صنعت و تخصص دارند. در این مقاله با نگاهی صد ساله از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۵۰ قصد بررسی گذشته و آینده‌ی تخصص تجربه کاربر را داریم.
طراحی UX از کجا آمده است؟ اصلا چه نیازی بود به طراحی تجربه کاربر؟ این تخصص چه مسیری را تا امروز طی کرده است و چه مسیری را طی خواهد کرد؟ پاسخ‌‌ها را در این محتوا می‌خوانید.
طراحی تجربه کاربر و طراحی محصول فقط درباره‌‌ی خلق کردن تجربه‌ی رضایت‌بخش برای کاربران نیست. اثری عمیق‌تر و مهم‌تر دارد. «طراحی محصول و ساختن جهانی بهتر» را بخوانید تا با اهمیت و تاثیر آن آشنا شوید.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
طلوع طراحی تجربه کاربری
سال ۱۹۹۳ دان نورمن (Don Norman) اولین بار اصطلاح تجربه کاربر (User Experiance) را برای گروه خود در اپل کامپیوتر به زبان آورد. ولی این حرفه تقریبا ۴۰ سال قبل هم به طور اختصاصی استفاده شده بود. اینکه بخواهیم بین روش‌های سنتی بهینه‌سازی محصولات و چیزی که حالا به آن تجربه کاربر می‌گوییم تمایز قائل شویم کار سختی است.
سال ۱۹۴۵ آزمایشگاه بِل (Bell) با استخدام روانشناسی به نام John E. Karlin به این تخصص توجه کرده بود. سال ۱۹۵۰ همین تیم با کار روی صفحه کلید تلفن رومیزی یکی از پرکاربردترین محصولات چند دهه گذشته را ساختند. در سال‌های گذشته شاید تکنولوژی صفحه کلیدها تغییر کرده باشد ولی شکل آن‌ها تغییری نکرده است. این موضوع نشان می‌دهد چقدر کار آن‌ها در تولید محصولی کاربردی و مناسب برای کاربر درست اجرا شده است.
پایه و اساس طراحی UX طراحی انسان‌محور است. «همه‌چیز به طراحی انسان محور برمی‌گردد» را بخوانید تا با نقش محوری آن در رشد طراحی تجربه کاربر آشنا شوید.
دلایل رشد سریع طراحی UX در دهه ۹۰ میلادی
اول ـ انقلاب کامپیوترهای شخصی
رواج کامپیوترهای شخصی بین مردم، افزایش کاربر و تقاضای مردم به‌عنوان کاربر و مشتری باعث شد صنعت خدمات دیجیتالی فشار زیادی را برای بهبود تجربه کاربر محصولاتش تحمل کند. قبل از این سال‌ها هم تجربه کاربری وجود داشت. اما کاربر رایانه‌ها و وبسایت‌ها مردم عادی نبودند. بلکه کارمندان بانکی بودند که از سر وظیفه با پنل کاربری اختصاصی کار می‌کردند.
در این دوره هر کاربر به مشتری بالقوه تبدیل شد که اگر رضایتش جلب نشود محصول را نمی‌خرد. قبل از آن کاربر و مشتری دو فرد با دسترسی متفاوت به تکنولوژی در وب بودند. آن زمان کاربرها که همان کارمندان بودند اثری بر افزایش فروش کمپانی نداشتند. اما حالا کاربرها که عموم مردم هستند با میزان کیفیت تجربه کاربری تصمیم می‌گیرند سفارشی ثبت شود یا خیر. همین مسئله یعنی اثر مستقیم استفاده و رضایت مردم بر فروش، انگیزه‌ی رشد تخصص تجربه کاربر را در این صنعت افزایش داد.
تاریخ طراحی رابط کاربر بی‌‌شباهت به تاریخ طراحی UX نیست. طراحی واسط‌های کاربر هم زمانی رشد کرد و مهم شد که تعامل انسان با کامپیوتر به بخشی از کار و زندگی هر روزه‌ی انسان‌ها تبدیل شد.
دوم ـ انقلاب وب
انقلابی که در شبکه جهانی وب اتفاق افتاد، سبک زندگی جدید مردم یعنی جست‌وجو در صفحات وب و خرید اینترنتی را ایجاد کرد. تا قبل از این دوره، مشتری اول نرم‌افزار را می‌خرید سپس آن را نصب و استفاده می‌کرد. تازه بعد از نصب، متوجه می‌شد که رابط کاربر یا تجربه کاربر نرم‌افزاری که خریده است اصلا فایده ندارد.
با توسعه وبسایت‌ها این ترتیب تغییر کرد. کاربر اول وارد محصول دیجیتالی می‌شود. اگر استفاده از محصول راحت بود یا خدمات جدیدتری نسبت‌به بازار ارائه داد، بعد از آن است که خرید می‌کند. پس، تجربه کاربر به دروازه‌ی ورود پول به کمپانی‌ها تبدیل شد. به همین دلیل، مدیران به تیم‌های طراحی UI/UX محصولشان بیشتر توجه کردند.
سوم ـ پوشش مطبوعاتی بسیار قوی
یکی از مهم‌ترین علل توسعه بسیار زیاد تخصص طراحی UX پوشش مطبوعاتی بسیار قوی بود. با اینکه از ظهور این تخصص در آن زمان تقریبا ۵۰ سال می‌گذشت، اما برای عموم مردم تخصصی جدید و نوظهور محسوب می‌شد. پوشش مطبوعاتی خصوصا به دلیل گسترش استارتاپ‌ها، UX را به موضوعی جدید و داغ تبدیل کرد.
مثلا نیویورک تایمز در مقاله‌ای به بررسی ۱۰ اشتباه در طراحی سایت از زبان Jakob Nielsen پرداخت. این شرایط و پوشش این تخصص از سمت بهترین مجله‌های عملی و تخصصی جهان باعث شد بسیاری از کسبوکارها احساس کنند که ما به چنین تخصصی نیازمندیم.
وضعیت امروز تجربه کاربر
به‌طور کلی سه مسیر نمایانگر رشد تخصص تجربه کاربر در دهه‌ی اخیر است. از این سه مسیر فقط یکی از آن‌ها برای متخصص‌ها ملموس است و دو مسیر دیگر با بررسی آمار جهانی و اطلاعات قابل مشاهده می‌شود.
مسیر اول ـ افزایش کارمندان بخش تجربه کاربر شرکت‌ها
اولین مسیر که رشد UX را مشخص می‌کند افزایش اعضا‌ی تیم تجربه کاربر است. کم‌کم صاحبان کسب‌وکار به این نتیجه رسیدند که باید تیم تجربه کاربری خود را افزایش دهند. زیرا برای ارتقا کیفیت محصول UX بهترین گزینه است.
مسیر دوم ـ تنوع در کمپانی‌های خواهان UX
اگر مسیر اول را به‌طور مستقیم می‌توان رصد کرد، برای بررسی مسیر دوم باید آگهی‌های استخدام طراح تجربه کاربر را که شرکت‌ها منتشر می‌کنند، مدام چک کرد. شاهد تنوع بسیار زیاد شرکت‌های خواهان تیم طراحی UX هستیم. قبلا آگهی استخدام این تخصص بیشتر از طرف شرکت‌های فناوری اطلاعات منتشر می‌شد. درحالی‌که امروزه صنایع مختلف خواهان تیم طراحی تجربه کاربرند.
مسیرسوم ـ رشد UX در کشورهای مختلف
مسیر سوم که توسعه تجربه کاربر از آن عبور می‌کند افزایش کشورهای اثرگذار در این حوزه است. قبلا فقط چند کشور آمریکا، انگلستان، آلمان، کانادا و اسکاندیناوی توسعه نیروی انسانی برای این تخصص را دنبال می‌کردند. اما حالا کشورهایی مثل چین هم به این لیست اضافه شده است. در سال ۲۰۱۶ متخصصان از ۶۹ کشور برای شرکت در کنفرانس بین‌المللی UX حاضر شده بودند. اما این عدد در سال ۲۰۱۷ به ۷۵ کشور رسید. همین روند روبه‌رشد مشخص می‌کند که تجربه کاربر حالا تخصصی فقط در اختیار چند کشور نیست و کل دنیا با آن آشنا هستند.
«۶ شغل پر تقاضا در حوزه دیزاین [۲۰۲۲]» را بخوانید تا با بازار کار عالی طراحی تجربه کاربر و دیگر مشاغل حوزه دیزاین در ایران و جهان آشنا شوید.
آینده درخشان طراحی UX
مسیر پیش روی طراحی تجربه کاربر بسیار روشن است. هر روز بر تعداد وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌های جهان اضافه می‌شود. هوش مصنوعی هم به زندگی انسان‌ها وارد شده است و می‌شود گفت که ما را بیش از پیش به تکنولوژی وابسته کرده است. همه‌ی این‌ها یعنی کسب‌وکارهای حوزه‌ی تکنولوژی رشد خواهند داشت و وقتی جایی محصولی دیجیتال قرار است برای انسان طراحی شود، حتما به طراحی UI/UX نیاز است.
طراحی رابط کاربر برای این است که کاربردپذیری محصول برای کاربر تضمین شود و طراحی UX برای اینکه کاربر در تمام مسیر تعامل با محصول مشکلی نداشته و استفاده از محصول (وبسایت و اپلیکیشن) برای او مفید و رضایت‌بخش باشد. پس، اگر کسبوکارها بخواهند تا محصول موفق و سودآوری را روانه‌ی بازار کنند؛ به تیم طراحی UI/UX نیاز دارند.
تحولات در این حوزه بسیار سریع است و هوش مصنوعی کار طراحی تجربه کاربر را کمی راحت‌تر و سریع‌تر کرده است. البته، این اصلا به این معنی نیست که هوش مصنوعی قرار است جای طراحان را بگیرد. طراحان UX باید خود را برای استفاده از هوش مصنوعی و همکاری با او آماده کنند.
«چه آینده‌ای درانتظار حرفه‌ی طراحی UX است؟» را بخوانید تا مطمئن شوید آینده تجربه کاربر و متخصصان آن تا سال ۲۰۵۰ تضمین‌شده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در این محتوا تاریخچه طراحی تجربه کاربری را با هم مرور کردیم. دیدیم که خیلی قبل‌تر از اینکه طراحی رضایت‌بخش تعامل انسان با محصول دیجیتال در شرکتی مثل اپل مطرح شود، سازندگان تلفن‌های رومیزی به این فکر بودند که چطور می‌توانند محصولشان را طوری بسازند که استفاده از آن برای آدم‌ها راحت‌تر و مفید‌تر باشد. در جهان امروز و آینده رقابت اصلی کسبوکارها در این است که محصول کدام تجربه‌ی بهتری را برای کاربران فراهم می‌کند.
پس، اگر به این حوزه علاقه دارید، آموزش طراحی UI/UX را همین امروز شروع کنید. مطمئن باشید که کسبوکارها به دنبال داشتن این تخصص‌اند.