ارزیابی اکتشافی، Heuristic Evaluation (HE) یا Heuristic Research، چیست؟
ارزیابی اکتشافی چه اهمیتی در طراحی محصول دارد؟
آیا ارزیابی اکتشافی یکی از متد‌های تحقیق کاربر (UX Research) است؟
ارزیابی اکتشافی چه اصولی دارد؟
چطور باید ارزیابی اکتشافی را انجام دارد؟
تحقیق کاربر یا یوزر ریسرچ اساسی‌ترین بخش در فرآیند طراحی تعامل و طراحی محصول است.
تیم طراحی محصول بدون داشتن شناخت کافی از آدم‌هایی که قرار است از محصول استفاده کنند، نمی‌توانند محصولات دیجیتال موفق طراحی کنند.
تحقیق کاربر با اهداف، متدها و روش‌های مختلف انجام می‌شود. کاربرپژوهی ممکن است در هر مرحله از فرآیند دیزاین برای ارزیابی تصمیمات و راه‌حل‌ها به‌کار گرفته شود.
ارزیابی اکتشافی نوعی از کاربرپژوهی است که با هدف ویژه‌ای انجام می‌شود و یافته‌های تعیین‌کننده‌ای را برای تیم طراحی فراهم می‌کند.
در این راهنمای جامع، به همه‌ی سؤالات درباره‌ی تحقیق کاربر از نوع ارزیابی اکتشافی و اهمیت آن در فرآیند طراحی UI/UX پاسخ می‌دهیم.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
ارزیابی اکتشافی (HE) چیست؟
برای داشتن درک درستی از ارزیابی اکتشافی لازم است اول به نقش مهم تحقیق کاربر در فرآیند طراحی UI/UX نگاهی بیندازیم.
طراحی محصولات دیجیتال از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. به‌عبارت‌دیگر، برای طراحی محصول دیجیتال متخصصانی از رشته‌های مختلف همکاری می‌کنند و هر متخصص یا تیمی از متخصصان در یک رشته، یک بخش را دیزاین می‌کند و می‌سازد.
درنهایت و با پیاده‌سازی همه‌ی بخش‌ها، محصول نهایی در دسترس کاربران قرار می‌گیرد.
درست مثل یک محصول فیزیکی که قسمت‌های مختلف آن جداگانه طراحی و ساخته می‌شوند و بعد در کنار هم قرار می‌گیرند تا محصول نهایی را شکل دهند.
فرآیند طراحی محصول معمولا با تحقیق کاربر شروع می‌شود. چون لازم است مشکلات و نیازهای کاربران محصول مشخص شود.
اگر محصول نتواند نیاز کاربران را به‌درستی برطرف کند و آنها تجربه‌ی رضایت‌بخشی از تعامل با محصول نداشته باشند، محصول شکست می‌خورد.
بر همین اساس است که در هر مرحله از فرآیند دیزاین بخش‌های طراحی‌شده و دیزاین محصول آزمایش (تست) می‌شود. یعنی تیم بازهم تحقیق می‌کند تا مطمئن شود کاربر نهایی محصول از طراحی رضایت دارد یا هنوز مشکلی هست.
و به همین خاطر است که تحقیق کاربر انواع مختلفی دارد، در زمان‌های (مراحل) مختلفی در فرآیند طراحی و با شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود.
در بعضی از روش‌های یوزر ریسرچ (تحقیقات کیفی) با کاربران واقعی مصاحبه می‌شود یا آنها را هنگام تعامل با محصول مشاهده می‌کنند تا مشکلاتشان شناسایی شود.
در بعضی دیگر، کاربران نقش ندارند و متخصصان هستند که محصول را آزمایش می‌کنند تا عملکرد آن را ارزیابی و مشکلات را شناسایی کنند. ارزیابی اکتشافی از این نوع تحقیقات کاربر است.
ارزیابی اکتشافی نوعی تحقیق کاربر است که در آن متخصصان و نه کاربران، محصول را براساس اصول راهنما ارزیابی می‌کنند.
ارزیابی اکتشافی چه ارتباطی با طراحی تعامل دارد؟
در ارزیابی اکتشافی طراحی تعامل و دیزاین واسط‌های کاربر محصول ارزیابی می‌شود تا هر مشکلی که در رابطهای کاربر یا جنبه‌ی دیگری از دیزاین، تعامل کاربران با محصول را مختل می‌کند، شناسایی شود.
طراحی تعامل (Interaction Design) و طراحی واسط‌های کاربر (User Interfaces/UI Design) از بخش‌های کلیدی در طراحی تجربه کاربر و محصول است.
در طراحی تعامل، کنش و واکنشی که باید میان انسان و محصول (ماشین) اتفاق بیفتد، طراحی می‌شود.
به‌عبارت‌دیگر، در طراحی تعامل نقاط و ابعادی که ارتباط و تعامل را بین انسان و سیستم یا محصول (وبسایت یا اپلیکیشن) می‌سازد، شناسایی می‌شود.
دیزاین تعامل با طراحی تجربه کاربر و رابط کاربر یکسان نیست و حوزه‌ای مستقل است. تعامل انسان و ماشین ۵ بعد دارد (۵ بعد زیر از مقالهی جامع دیزاین تعامل و تفاوت‌های آن با UI/UX برداشته شده است.):
- کلمات: بدون کلمات تعامل انسان و ماشین اتفاق نمی‌افتد. کلمات و متن‌ها، مخصوصا متن‌های تجربه کاربر مانند پیغام‌های خطا، هستند که به کاربر اطلاعات لازم برای تعامل با محصول را می‌دهند. طراحی کلمات تخصص یو اکس رایتر است.
- المان‌های بصری و UI: فقط کلمات و متن‌ها نیستند که کاربر را راهنمایی می‌کنند و به او چیزی را می‌فهمانند. المان‌های UI (منوها، آیکون‌ها و …) و تصاویر و عکس‌ها نیز از نقاط مهم تعامل و ارتباط کاربر با محصول‌اند. طراحی المان‌ها یا رابطهای کاربر تخصص UI دیزاینر است.
- فضا و وسیله: دستگاه‌ها و وسایل فیزیکی (گوشی هوشمند، لپ‌تاپ، کامپیوتر، موس و …) هستند که در درجه‌ی اول تعامل انسان و ماشین را ممکن می‌کنند. علاوه‌بر دستگاه و ویژگی‌هایش، جا یا فضای واقعی (محیط کار، خانه، هنگام ورزش، پیاده‌روی و …) که تعامل در آن اتفاق می‌افتد نیز در کیفیت تعامل مؤثر است.
- زمان: کاربر چه‌‌قدر برای تعامل با محصول زمان می‌گذارد؟ آن زمان چطور بر تعامل اثر می‌گذارد؟ علاوهبرآن، بعضی المان‌ها (مثل صدا و انیمیشن) در زمان مشخصی از تعامل با کاربر موضوعیت پیدا می‌کنند (مثلا وقتی کاربر وارد یک صفحه می‌شود یک پاپ آپ با صدای مشخصی برای او باز می‌شود).
- کنش و واکنش: در کل و در مجموع، محصول (مجموع آن ۴ بعد قبلی) چطور کار می‌کند.
معنی Heuristic و تعریف دقیق ارزیابی اکتشافی چیست؟
گفتیم که ارزیابی اکتشافی نوعی تحقیق کاربر است که کارایی و کاربردپذیری طراحی تعامل و رابطهای کاربر را بررسی می‌کند.
کلمه‌ی Heuristic صفتی است به معنی اکتشافی، پی‌برنده و ابتکاری. اما در این ترکیب معنای دیگری دارد.
در عبارت Heuristic Evaluation، این کلمه مترادف است با اصول یا دستورالعمل راهنما، قواعد یا روش‌هایی برای ارزیابی.
در این نوع از تحقیق کاربر، متخصصان براساس دستورالعمل راهنما و قواعد ازپیش‌تعیین‌شده دیزاین محصول و رابطهای کاربر را بررسی می‌کنند و به سؤالات مشخصی پاسخ می‌دهند.
وبسایت مرجع در حوزه طراحی محصول و طراحی تجربه کاربر (nngroup.com) این‌طور ارزیابی اکتشافی را تعریف کرده است:
A heuristic evaluation is a method for identifying design problems in a user interface. Evaluators judge the design against a set of guidelines (called heuristics) that make systems easy to use.
ارزیابی اکتشافی روشی برای شناسایی مشکلات دیزاین در رابط کاربر محصول است. ارزیابان، دیزاین را براساس مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها که برای تضمین استفاده‌ی آسان از سیستم‌ها است، ارزیابی می‌کنند.
دستورالعمل راهنما در ارزیابی اکتشافی را هر تیم طراحی محصول براساس ویژگی‌ها و نوع محصول طراحی‌شده و بعد یا ابعادی در طراحی تعامل که باید ارزیابی شود، مشخص می‌کند.
البته، مجموعه دستورالعمل‌ها و اصولی ازسوی متخصصان و مراجع در حوزه‌ی طراحی تعامل بین انسان و ماشین پیشنهاد و منتشر شده است که هر تیمی می‌تواند از آنها برای ارزیابی اکتشافی محصولش استفاده کند.
اولین و معروف‌ترین مجموعه را مبدع ارزیابی اکتشافی در طراحی محصول، Jakob Nielsen، پیشنهاد کرده است.
معروف‌ترین اصول راهنما برای ارزیابی اکتشافی کدام است؟
یاکوب نیلسن، استاد دانشگاه در رشته‌ی تعامل انسان و کامپیوتر، و از شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها در این حوزه است.
در سال ۱۹۹۰ نیلسن با همراهی Rolf Molich، که او هم از متخصصان به‌نام در حوزه‌ی طراحی تعامل انسان و کامپیوتر است، از ابزار تحقیقی جدیدی (ارزیابی اکتشافی) با استفاده از ده اصل کلی و راهنما برای سنجش طراحی تعامل بین انسان و کامپیوتر استفاده کردند.
در سال ۱۹۹۴، نیلسن در مقالهی بسیار معروفش با‌عنوان The Theory Behind Heuristic Evaluations، دلایل و چگونگی شکل‌گیری ارزیابی اکتشافی را کاملا شرح داد.
پس‌از آن، متخصصان دیگر نیز در‌این‌باره تحقیق و مقالات تأثیرگذاری در این حوزه چاپ کردند. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که ارزیابی اکتشافی درحقیقت میزان سادگی، روانی و موفقیت تعامل بین انسان و سیستم را می‌سنجد.
به همین دلیل است که متخصصان از حوزه‌های روان‌شناسی و مهندسی شناختی نیز به این موضوع پرداخته‌اند.
طراحی UI/UX با این هدف انجام می‌شود که بین انسان و یک محصول غیرفیزیکی (وبسایت یا اپلیکیشن که یک سیستم است) تعاملی موفق برقرار شود. پس، طراحان محصول نیز این ابزار را برای سنجش دیزاین و کاربردپذیری رابط کاربر محصولات دیجیتال به‌کار گرفتند.
معروف‌ترین اصول راهنما برای ارزیابی اکتشافی که تیم‌های طراحی محصول می‌توانند از آنها ایده بگیرند یا برای ارزیابی استفاده کنند، به شرح زیر است:
- اصول یاکوب نیلسن برای ارزیابی طراحی رابط کاربر
- ۸ قانون طلایی بن اشنایدرمن برای ارزیابی طراحی رابط کاربر
- ۱۰ اصل مهندسی شناختی از جیل گرهارت پاوالز
- ۱۸ معیار ارگونومیک از کریستین باستین و دومینیک اسکاپین برای ارزیابی رابطهای کاربر بین انسان و کامپیوتر
- اصول بنیادین طراحی تعامل از بروس تاگنازینی
(یاکوب نیلسن)
اصول ده‌گانه‌ی یاکوب نیلسن برای ارزیابی دیزاین و طراحی رابط کاربر محصول
اصول ده‌گانه‌ی نیلسن و و مولیچ معیارهایی کلی برای ارزیابی دیزاین و کاربردپذیری رابط کاربر یک محصول است.
ارزیابان و متخصصانی که برای ارزیابی اکتشافی انتخاب می‌شوند، محصول را براساس این اصول ارزیابی، مشکلات را شناسایی و راه‌حل‌هایی را پیشنهاد می‌کنند.
براساس این اصول کاربران در تعامل با سیستمی (محصولی) که برای تعامل موفق و اثربخش با انسان طراحی شده است:
۱. سریع و مناسب از اتفاقاتی که درجریان تعامل می‌افتد و موقعیت و وضعیتشان در هر تعامل با محصول آگاه می‌شوند و به‌موقع بازخورد مناسب را دریافت می‌کنند.
۲. اطلاعات را به‌روشی منطقی که منطبق‌با ترتیب امور در دنیای واقعی و برای آنها آشنا است، دریافت می‌کنند. و اطلاعات به‌زبان خودشان و ساده به آنها ارائه شده است.
۳. کاربران در کنترل کامل هستند و به‌راحتی می‌توانند خطاها یا اشتباهاتشان را برطرف کنند یا از ادامه‌ی تعامل و فرآیند انصراف دهند. به‌بیان‌دیگر، راه خروج از هر مرحله به آنها روشن و واضح نشان داده شده است.
۴. سردرگم نمی‌شوند چون تمامی متن‌ها، المان‌های بصری و درکل طراحی یکدست است و همه‌جا معنای یکسان دارد.
۵. جلوی خطاهای کاربران را می‌گیرد یا به‌موقع به آنها اخطار می‌دهد (برای نمونه، نمایش پیام «آیا مطمئن‌اید که می‌خواهید این کار را انجام دهید؟» قبل‌از پاک‌کردن یک ایمیل یا بستن یک صفحه).
۶. اطلاعات، دستورالعمل‌ها و مسیرهای تعامل برای آنها قابل‌شناسایی است و مجبور نمی‌شوند تا چیزی را به‌خاطر بیاورند یا آزمون‌وخطا کنند.
۷. محصول انعطاف‌پذیر طراحی شده است، یعنی وقتی کاربران در تعامل با محصول تجربه کسب می‌کنند، راه‌های سریع‌تری برای رسیدن به اهدافشان دارند که از دید کاربران تازه پنهان است.
۸. چون دیزاین محصول و رابطهای کاربر زیبا و مینیمال است و کاربران را با المان‌های اضافی و غیرضروری گیج نمی‌کند. پس، فقط اطلاعات ضروری برای کامل‌کردن یک اقدام یا رسیدن به یک هدف در هر مرحله به آنها ارائه می‌شود و هیچ‌چیز اضافه‌ای وجود ندارد.
۹. پیغام‌های خطا ساده نوشته شده است و هیچ اطلاعات فنی یا کدی ندارد.
۱۰. برای تعامل یا رسیدن به هدف مشخصی یا انجام کاری به سند راهنما یا توضیح بیشتر نیاز ندارند. اگر هم سند راهنمایی برای حل مشکلات وجود داشته باشد، مختصر‌ومفید و دردسترس و قابل‌جستجو است.
چه زمانی باید ارزیابی اکتشافی انجام داد؟
ارزیابی‌های اکتشافی برای شناسایی مشکلات واضح در رابط کاربر یک محصول بسیار مفید و ثمربخش است.
ارزیابی اکتشافی برای سنجش رابط کاربر هر محصولی که کاربران با آن تعامل دارند، استفاده می‌شود.
رابط کاربر و دیزاین تعامل نمونه‌های اولیه (پورتوتایپ)، محصولات فیزیکی، بازی‌ها، واقعیت مجازی یا رابطهای صوتی را می‌شود با ارزیابی اکتشافی سنجید.
برخلاف آنچه به‌نظر می‌رسد، این ارزیابی فقط در مرحله‌ی آخر طراحی و وقتی محصول تمام و کامل شده است، انجام نمی‌شود.
این روش ِ تحقیق کاربر به‌ویژه در مراحل اولیه‌ی طراحی بسیار کمک‌کننده است و سبب می‌شود تا در هزینه‌ها و زمان تیم طراحی محصول صرفه‌جویی شود.
چون با انجام‌دادن این ارزیابی در مراحل اولیه‌ی فرآیند طراحی، تیم طراحی UI/UX مشکلات و موانع احتمالی را بدون نیاز به صرف هزینه برای آزمایش با کاربران واقعی متوجه می‌شود.
با‌این‌حال، ارزیابی‌های اکتشافی جایگزینی برای تحقیقات کاربر نیست. طراحی تجربه کاربر هر محصولی ویژگی‌ها و کاربران خاص خودش را دارد. پس، برای طراحی UX و طراحی محصول موفق باید محصول و جنبه‌های مختلف آن را با کاربران واقعی آزمایش کرد.
ارزیابی اکتشافی مکمل کار تحقیقاتی تیم طراحی است. برای نمونه، اگر قبل‌از تست کاربردپذیری ارزیابی اکتشافی انجام شود، تیم در شناسایی عناصر طراحی که باید در تست به آنها توجه بیشتری شود، از یافته‌ها استفاده می‌کند.
علاوهبرآن، انجام ارزیابی‌های اکتشافی تمرین و منبع آموزشی خوبی برای طراحان تجربه کاربر تازه‌کار است.
اگر طراح محصول یا طراح UX هستید، انواع مختلف محصولات را ارزیابی کنید. مهم نیست خودتان آن را طراحی کرده‌اید یا نه. مهم این است که تلاش کنید تا مشکلات دیزاین تعامل و رابط کاربر را شناسایی کنید.
می‌توانید برای ارزیابی هر محصول از یکی از مجموعه اصول که کمی بالاتر معرفی کردیم، استفاده کنید.
مزایا و معایب ارزیابی اکتشافی چیست؟
ارزیابی اکتشافی مزایای مهمی دارد:
- به تیم طراحی کمک می‌کند تا با صرف هزینه‌ی نه‌چندان زیاد و بدون حضور کاربران واقعی، مشکلات دیزاین را در مراحل اولیه‌ی کار شناسایی کند.
- مکمل تحقیقات کاربر است و یافته‌های آن می‌تواند به تیم برای بهینه‌کردن دیگر روش‌های ارزیابی محصول کمک کند.
ارزیابی اکتشافی معایب مهمی هم دارد. تیم طراحی محصول با‌توجه‌به معایب روش ارزیابی اکتشافی باید این روش را برای سنجش دیزاین محصول انتخاب کند.
مهم‌ترین معایب ارزیابی اکتشافی عبارت است از:
۱. نتایج ارزیابی اکتشافی به دانش و تخصص ارزیابان بستگی دارد. آموزش ارزیابان یا استخدام ارزیابان از خارج از تیم و شرکت ممکن است زمان و هزینه‌های لازم برای انجام ارزیابی را افزایش دهد.
۲. ارزیابی اکتشافی مبتنی‌بر فرض‌گرفتن یک تعریف از کاربردپذیری خوب است. اما آن فرض و معیارها نمی‌تواند جای بازخورد، تجربه و احساس واقعی کاربران را بگیرد. همان‌طور‌که از نام این روش تحقیق مشخص است، فقط مجموعه‌ای از دستورالعمل‌‌های راهنما است نه بیشتر.
۳. در ارزیابی اکتشافی ممکن است خطا رخ دهد. رابرت بیلی، رابرت آلن و پی رایلو در مقالهی خود «آزمایش کاربردپذیری دربرابر ارزیابی اکتشافی» دریافتند که ۴۳درصد از مشکلات شناسایی‌شده در ارزیابی‌های اکتشافی درواقع مشکل نبودند.
علاوهبرآن، ارزیابان فقط ۲۱درصد از مشکلات کاربردی واقعی را شناسایی کردند درحالی‌که درصد مشکلات واقعی شناسایی‌شده در تست کاربردپذیری بیشتر بوده است.
بنابراین، به این نکته‌ی مهم باید توجه داشت که ارزیابی اکتشافی مفید و کمک‌کننده است اما جایگزینی برای تست کاربردپذیری نیست.
مراحل انجام ارزیابی اکتشافی چیست؟
تیم طراحی محصول برای انجام ارزیابی اکتشافی لازم است مراحل مشخصی را دنبال کند. تیم‌های دیزاین برای ارزیابی اکتشافی معمولا مراحل زیر را طی می‌کنند:
۱. تعریف دامنه و هدف ارزیابی اکتشافی
اولین مرحله، مشخص‌کردن دامنه‌ی ارزیابی و هدف از ارزیابی است.
در این مرحله، این نیز مشخص می‌شود که ارزیابی اکتشافی چگونه (آنلاین و با استفاده از ابزارهایی مانند Miro یا با کاغذ و قلم و درقالب یک کتابچه) انجام می‌شود.
۲. تعریف جامع‌وکامل کاربران محصول
ارزیابان باید تصویر درستی از کاربران محصول، نیازها و اهدافشان داشته باشند. بنابراین، تیم باید پرسونای مخاطب را تهیه و آماده کرده باشد.
۳. استخدام ارزیابان یا آموزش تیم
ارزیابی اکتشافی بهتر است با استخدام ۳ تا ۵ متخصص طراحی تعامل یا کاربردپذیری انجام شود. اما ممکن است تیم طراحی نتواند هزینه‌ی استخدام چنین متخصصانی را پرداخت کند.
اگر محدودیت بودجه وجود دارد، اعضای تیم هم می‌توانند درمقام ارزیاب عمل کنند. دراین‌صورت، تیم باید درباره‌ی ارزیابی اکتشافی و مجموعه اصول راهنما آموزش داده شود.
۴. انتخاب اصول راهنما
معمولا ۵ تا ۱۰ اصل برای ارزیابی کافی است. البته، تعداد دقیق اصول راهنما به نوع محصول یا سیستم و بعد یا جنبه‌ای که قرار است ارزیابی شود، بستگی دارد.
ممکن است محصول پیچیده و پرازجزئیات باشد و به اصول بیشتری نیاز باشد. بهتر است اصول ده‌گانه‌ی نیلسن را پایه‌واساس قرار داد و به آن افزود یا از آن کم کرد.
۵. توجیه ارزیابان و دور اول ارزیابی برای آشنایی با محصول
حالا همه‌چیز برای ارزیابی اکتشافی آماده است. قبل‌از شروع نیاز است ارزیابان توجیه شوند تا دقیقا بدانند چه چیزی را باید ارزیابی کنند. بعد نوبت به دور اول ارزیابی می‌رسد که برای آشنایی کلی با محصول است.
در دور اول، ارزیابان فقط با محصول یا سیستم کار می‌کنند تا دریافتی کلی از آن داشته باشند.
۶. دور دوم ارزیابی
ارزیابان بادقت دیزاین و همه‌ی جزئیاتش را براساس اصول راهنما بررسی می‌کنند و به هر مشکلی که برخوردند، آن را ثبت می‌کنند. ممکن است از ارزیابان خواسته شده باشد تا برای رفع هر مشکل پیشنهاد هم بدهند.
۷. جلسه‌ی جمع‌بندی و اعلام یافته‌ها و پیشنهادها
پس‌از تمام‌شدن دور دوم، مدیران محصول و طراحان ارشد با ارزیابان جلسه می‌گذارند تا یافته‌هایشان را برای تجزیه‌وتحلیل دیزاین، مشکلات و پیشنهادها جمع‌بندی کنند و ارائه دهند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تحقیق کاربر یا تحقیق تجربه کاربر از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عوامل در طراحی موفق محصول است. هرچه تیم طراحی کاربران محصول و نیازها و مشکلاتشان را بهتر شناسایی کنند، محصول رضایت‌بخش‌تری طراحی و به کاربران عرضه می‌شود.
تحقیق کاربر انواع مختلفی دارد و هر نوع، داده‌ای متفاوت را دراختیار تیم طراحی قرار می‌دهد. در بعضی از روش‌های یوزر ریسرچ کاربران هستند که محصول را ارزیابی می‌کنند و در بعضی دیگر مانند ارزیابی اکتشافی، ارزیابان و متخصصان دیزاین محصول را می‌سنجند.
ارزیابی اکتشافی نوعی تحقیق کاربر است که با هدف یافتن مشکلات دیزاین تعامل و کاربردپذیری محصول انجام می‌شود.
در ارزیابی اکتشافی تیم طراحی محصول مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها یا اصول راهنما را مشخص می‌کنند. متخصصان، محصول را براساس آن اصول ارزیابی و مشکلات را شناسایی می‌کنند.
تیم طراحی UI/UX می‌تواند اصول راهنما را خودش تدوین کند یا از اصول و دستورالعمل‌هایی که متخصصان دیزاین و کارشناسان تعامل انسان و کامپیوتر تدوین کردند، استفاده کند.
اصول ده‌گانه‌ی یاکوب نیلسن و رالف مولیچ از معروف‌ترین اصول راهنما برای ارزیابی اکتشافی محصولات مختلف است.
ارزیابی اکتشافی درحقیقت ابزاری تحقیقی است که یاکوب نیلسن برای بهبود تعامل میان انسان و کامپیوتر و سیستم‌های کامپیوتری ابداع کرد.
اما چون کاربران محصولات دیجیتال نیز انسان‌ها هستند و تعامل رضایت‌بخش آنها با محصول شرط موفقیت و سودآوری محصول است، طراحان محصول نیز از این ابزار برای بهبود طراحی تجربه کاربر (UX) کمک می‌گیرند.
ارزیابی اکتشافی مزایای مهمی دارد اما نمی‌تواند جای تست کاربردپذیری و آزمایش محصول با کاربران واقعی را بگیرد.
درحقیقت، ارزیابی اکتشافی مکمل دیگر روش‌های کاربرپژوهی است.
یوزر ریسرچ و روش‌های مختلفش آن‌قدر مهم‌اند که حوزه و تخصصی مستقل در طراحی UI/UX محسوب می‌شوند.
بر همین اساس است که بسیاری از طراحان محصول یا طراحان تجربه کاربر برای تسلط بیشتر بر انواع روش‌های کاربرپژوهی ازجمله ارزیابی اکتشافی، دوره آموزش User Research ( کاربر پژوهی) جامع آکادمی آمانج را می‌گذرانند.
سوالات متداول درباره‌ی ارزیابی اکتشافی در تحقیق کاربر
۱. ارزیابی اکتشافی چیست؟
ارزیابی اکتشافی نوعی تحقیق کاربر است که در آن متخصصان و نه کاربران، محصول را براساس اصول راهنما ارزیابی می‌کنند.
۲. در ارزیابی اکتشافی چه چیزهایی سنجیده می‌شود؟
در ارزیابی اکتشافی طراحی تعامل و دیزاین واسط‌های کاربر محصول ارزیابی می‌شود تا هر مشکلی که در رابطهای کاربر یا جنبه‌ی دیگری از دیزاین، تعامل کاربران با محصول را مختل می‌کند، شناسایی شود.
۳. کلمه‌ی Heuristic در عبارت Heuristic Evaluation یعنی چه؟
این کلمه مترادف است با اصول یا دستورالعمل راهنما، قواعد یا روش‌هایی برای ارزیابی.
۴. مبدع ارزیابی اکتشافی کیست؟
مبدع ارزیابی اکتشافی یاکوب نیلسن، استاد دانشگاه در رشته‌ی تعامل انسان و کامپیوتر و از شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها در این حوزه است.
۵. آیا فقط مجموعه اصول واحدی برای ارزیابی اکتشافی همه‌ی محصولات دیجیتال وجود دارد؟
خیر. علاوه‌بر اصول ده‌گانه‌ی یاکوب نیلسن، متخصصان دیگری هم اصول و دستورالعمل‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند.
۶. معروف‌ترین اصول راهنما برای ارزیابی اکتشافی کدام اصول‌اند؟
معروف‌ترین اصول راهنما برای ارزیابی اکتشافی عبارت‌اند از: اصول یاکوب نیلسن برای ارزیابی طراحی رابط کاربر، هشت قانون طلایی بن اشنایدرمن برای ارزیابی طراحی رابط کاربر، ده اصل مهندسی شناختی از جیل گرهارت پاوالز، هجده معیار ارگونومیک از کریستین باستین و دومینیک اسکاپین برای ارزیابی رابطهای کاربر بین انسان و کامپیوتر و اصول بنیادین طراحی تعامل از بروس تاگنازینی.
۷. آیا فقط زمانی‌که دیزاین محصول تمام شده است باید ارزیابی اکتشافی را انجام داد؟
خیر، این روش به‌ویژه در مراحل اولیه‌ی طراحی بسیار کمک‌کننده است و سبب می‌شود تا در هزینه‌ها و زمان تیم طراحی محصول صرفه‌جویی شود.
۸. آیا فقط رابط کاربر وبسایت و اپلیکیشن را می‌شود با ارزیابی اکتشافی سنجید؟
خیر، رابط کاربر و دیزاین تعامل نمونه‌های اولیه (پورتوتایپ)، محصولات فیزیکی، بازی‌ها، واقعیت مجازی یا رابطهای صوتی را می‌شود با ارزیابی اکتشافی سنجید.
۹. مهم‌ترین معایب ارزیابی اکتشافی چیست؟
نتایج ارزیابی اکتشافی به دانش و تخصص ارزیابان بستگی دارد. آموزش ارزیابان یا استخدام ارزیابان از خارج از تیم و شرکت ممکن است زمان و هزینه‌های لازم برای انجام ارزیابی را افزایش دهد. و ارزیابی اکتشافی جانشین تست کاربردپذیری و تست با کاربران واقعی محصول نیست.
۱۰. مراحل انجام ارزیابی اکتشافی چیست؟
مراحل ارزیابی اکتشافی به‌ترتیب عبارت است از: تعریف دامنه و هدف ارزیابی اکتشافی، تعریف جامع‌وکامل کاربران محصول، استخدام ارزیابان یا آموزش تیم، انتخاب اصول راهنما، توجیه ارزیابان و دور اول ارزیابی برای آشنایی با محصول، دور دوم ارزیابی و جلسه‌ی جمع‌بندی و اعلام یافته‌ها و پیشنهادها.