طبق معمول همیشه برای نگارش مقاله به محضر جناب گوگل رفتم و در نوار سرچ دانا و خوش بیانش تایپ کردم “طراحی فراگیر چیست؟” که البته گوگل جان پیشنهاد دادند اینها را هم سرچ کن: “اصول طراحی فرگیر، طراحی فراگیر در UX و UI، طراحی فراگیر در طراحی وبسایت، کتاب طراحی فراگیر، رویکرد طراحی فراگیر، روشهای فراگیر طراحی” بنده هم گفتم چشم چرا که نه و شروع کردم به جستجو و نوشتن.
تا به حال به این فکر کردین که وقتی تولید کنندگان یک محصول می خواهند یک محصول جدید تولید کنند یا حتی همان محصول قبلی را با بسته بندی جدید ارائه کنند، چه کار می کنند؟
خوب اگر بخواهند صرفا با اتکا به سلیقه و تجربه یک طراح یا بدتر از آن صرفا سلیقه خود پیش بروند خریدار اول و آخر محصول احتمالا خودشان خواهند بود یا نهایتا عباس آقا سوپری سر کوچه تازه آن هم روی حساب آشنایی، با رودربایستی خریدار شده است.
بله خوب داستان به همین سادگی ها هم نیست باید دید را کمی وسیع تر کرد و محدوده بیشتری را دید کمی بیشتر از نوک بینی، سلیقه و نیاز خود را و فراتر از خانواده و محله، چطور است یک هلی شات تهیه کنیم تا محدوده بیشتری را ببینیم؟
نه کافی نیست هنوز خیلی محدود است برویم بالاتر، شهر کشور، باز هم کم است بالاتر.
گوگل هم در آپدیت های اخیر خود به بحث تجربه کاربری یا UX (user experience) و اینکه شما در وب سایتتان به چه اندازه به راحتی کاربران با هر سطح از توانایی توجه دارید، اهمیت ویژه می دهد. در اصل مسئله این است شما می خواهید برای یک نفر طراحی کنید یا 7 بیلیون نفر؟
حتما تا انتها با مقاله ” اصول طراحی فراگیر (inclusive design) در UX ” که از سری مقالات طراحی تجربه کاربری آمانج آکادمی است، همراه باشید.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
طراحی فراگیر چیست؟
شروع دهه جدید در دنیای طراحی، به همراه تمرکز فزاینده ای بر طراحی فراگیر بوده است. این بدان معنی است که متخصصان UX در سراسر صنعت فناوری به طور فزاینده ای به دنبال طراحی فراگیر برای تولید محصولات و تجربیات هستند.
اگر در دنیای طراحی UX تازه وارد هستید، تصور نکنید که طراحی فراگیر یک موضوع پیشرفته است. در واقع طراحی فراگیر در قلب تاریخ طراحی UX قرار دارد و طراحی فراگیر یکی از تأثیرگذارترین و بهترین روش ها برای افزودن عمق و معنی به کار طراحی شما است.
به طور خلاصه، طراحی فراگیر یعنی در نظر گرفتن و به شمارش درآوردن عمدی نیازهای کاربرانی که به دلیل عضویت در یک گروه مظلوم یا اقلیت آماری، احتمالاً در بسیاری از جنبه های زندگی روزمره طرد شدن را تجربه می کنند.
بیشتر بخوانید: ” طراحی تجربه کاربر یا UX چیست؟(راهنمای جامع) “
چرا طراحی فراگیر مهم است؟
شما به عنوان یک متخصص UX قدرت شکل دادن به همه چیز را دارید، شما قادرید ماهیت و جهت یک پروژه را تغییر دهید. این مسئولیت فوق العاده ای است و این بدان معنی است که شما توانایی تأثیرگذاری در تصمیم گیری برای طراحی را دارید به طریقی که به نفع افرادی باشد که غالباً مورد غفلت و چشم پوشی قرار می گیرند و این خود به خوبی بیانگر اهمیت طراحی فراگیر است و به راستی چه کاری انسانی تر و لذت بخش تر از این کار، خوشا به سعادتتان.
در واقع همه کسانی که در طراحی یک محصول دیجیتال مشارکت می کنند و در راس آنها UX کار ها و همچنین توسعه دهندگان نرم افزار، مدیران محصول و حتی متخصصان جذب استعداد، همگی مسئول تأثیر اجتماعی راه حل های ارائه شده، تصمیماتی که می گیرند و یا حتی نمی گیرند، هستند. به همین دلیل است که درک دامنه و پیچیدگی طراحی فراگیر برای متخصصان مشتاق فناوری ضروری است.
“اگر ما عمدا ریسک فراگیری را نپذیریم، سهوا آن را کنار گذاشتیم”
افراد دارای معلولیت، اقلیت های نادیده گرفته شده و به طور بالقوه هر کاربر (شامل خود ما) می توانند در هنگام تعامل با یک محصول دیجیتال، محرومیت را تجربه کنند. تجارب منفی، استثنایی و تبعیض آمیز کاربر به اشکال مختلف وجود دارد، از جمله: ممنوعیت در دسترسی، تجربیات مربوط به تحقیر شدن هویت ، قرار گرفتن ناخواسته اطلاعات حساس، تجارب نا امید کننده.
با در نظر گرفتن این موضوع، یکی از راه هایی که می توان رویکرد طراحی فراگیر را تعریف کرد این است که بگوییم این روش نه تنها می تواند ارائه راه حل هایی را فراهم کند که دسترسی به آنها آسان نیست بلکه باعث می شود مردم احساس کنند از آنها به خوبی استقبال شده است و امنیت و ارزش دارند.
مثال هایی از طراحی فراگیر
همانطور که می دانید در UX (طراحی تجربه کاربری)، 7 عامل اصلی که بر تجربه کاربر اثر گذار است عبارتند از:
در دسترس بودن – Accessible
مفید بودن – Useful
قابل استفاده بودن – Usable
قابل کشف بودن – Findable
معتبر بودن – Credible
مطلوب بودن – Desirable
ارزشمند بودن – Valuable
که ما در طراحی فراگیر با در دسترس بودن یا دسترس پذیری آن سر و کار داریم.
اگر بخواهیم برای طراحی فراگیر مثالی از زندگی روزمره ذکر کنیم می‌توانیم به طراحی درب های ورودی ساختمان اشاره کنیم در گذشته دستگیره درب ها به شکل چرخشی طراحی می‌شدند که اگر ما هنگام باز کردن درب دستمان بند بود به مشکل بر می‌خوریم و یا اگر شخصی از ناحیه کف دست دچار مشکل یا معلولیت بود برای باز کردن درب دچار چالش می شد به همین منظور دستگیره های دسته دار طراحی شدند که می‌توان با آرنج هم آنها را به راحتی بازنمود طراحی درب از این هم فراتر رفت و برای راحتی بیشتر، اولین بار در اورژانس بیمارستان ها درب های با چشم الکترونیک طراحی شد که به راحتی با نزدیک شدن افراد یا اجسام باز می‌شدند و رفته رفته این طراحی جای خودش را در اکثر اماکن عمومی باز کرد.
نمونه دیگری که جزء مثال های معروف ux است ظرف های سس است که برای راحتی بیشتر کاربر درب سس در پایین طراحی شد تا کاربر راحت تر بتوانند از آن استفاده بکند و تجربه بهتری هنگام استفاده از آن داشته باشد.
همچنین درب های آسان باز شو طراحی شدند برای درب های کنسرو تا کاربر تجربه خوشایند تری را در استفاده از این قبیل محصولات داشته باشد.
نمونه دیگر مناسب سازی معابر خیابان ها با کفپوش های هشدار دهنده برای نابینایان و افراد کم بینا.
از دیگر نمونه های طراحی فراگیر می توان به رمپ ها و سطوح شیب دار در ورودی های اماکنی که پله دارند برای افراد معلول اشاره کرد.
وهمچنین شیر آب های خودکار و لامپ های خودکار نمونه‌های دیگری از طراحی فراگیر در زندگی روزمره می باشند.
نمونه ای که از یک طراحی فراگیر در دنیای دیجیتال می توان به آن اشاره کرد اسکرین ریدر ها هستند که متن صفحه را برای افراد کم بینا و نابینا و رنگ ها را برای کور رنگ ها می خوانند.
نمونه دیگر طراحی فراگیر در دنیای دیجیتال زیرنویس فیلم ها هستند که به افراد ناشنوا کمک می کند تا از دیدن فیلم لذت ببرند البته این مورد نه تنها برای افراد ناشنوا بلکه برای افراد سالم هم کاربرد دارد مثلاً به دانش آموزان کمک می کند تا زبان دوم بیاموزند یا هنگامی که دیگران خواب هستند فرد می تواند فیلم مورد علاقه خودش را بدون ایجاد مزاحمت تماشا کند یا همزمان با صحبت کردن با تلفن فیلمش را هم دنبال کند و یا در اماکن عمومی. در ادامه مثال های بیشتری از طراحی فراگیر در دنیای دیجیتال را خواهیم داشت.
“طراح فراگیر کیست؟
خیلی ساده است با طراحیتان “همه” را در بر بگیرید. به طریقی طراحی کنید تا اینطور احساس شود که اگر طراحی شما زبان داشت قادر بود به هر فردی، تازه آن هم به زبان خود آن فرد “خوش آمد” بگوید”
۲ عنصر ضروری برای طراحی فراگیر (Inclusive design)
طراحی فراگیر زمانی اتفاق می افتد که شما 1) تیم مناسب پشت تصمیمات طراحی داشته باشید و 2) مشارکت کاربر را در روند طراحی داشته باشید. بگذارید آنچه در مورد این دو عنصر بنیادی است ،تجزیه و تحلیل کنیم.
داشتن تیم مناسب برای طراحی فراگیر
آگاهانه باشد یا نباشد، همه ما متعصب هستیم. از این نظر که گرایش انسان بر این است که تصور کند دیگران تجاربی مشابه تجربه های خودش دارند. برای کنترل و تغییر این گرایش ما نیاز به زمان، قصد و قرار گرفتن در معرض داستان ها و تجارب افراد متفاوت داریم. این مسئله چگونه بر روند طراحی فراگیر تأثیر می گذارد؟ این بدان معناست که ما غالباً از اینکه چه کسانی را از روند طراحی خارج می کنیم (در نظرشان نمی گیریم)، آگاهی نداریم.
هویت های ارائه شده در یک تیم تأثیر زیادی در تصمیم گیری ها دارند. همانطور که مایک مونتیرو در Ruined by Design می گوید ، “همه پسران سفید پوست حاضر در یک اتاق ، حتی با بهترین نیت، فقط می دانند که تصمیم گیری به عنوان یک پسر سفید پوست چگونه است.”
داشتن تیم های متنوع به ما کمک می کند تا تعصبات فردی خود را متوجه شویم و برطرف کنیم. برای طراحی فراگیر تیم طراحی محصول متشکل از افرادی با زمینه های مختلف فرهنگی، توانایی های متفاوت و هویت های مختلف جنسیتی، قدرتمند تر از تیمی از افراد است که به همان روش های قبل نگاه می کنند، رفتار می کنند، شناسایی می کنند و فکر می کنند. بنابراین راه هایی برای ایجاد یک تیم با تنوع بالا پیدا کنید که توانایی مشاهده و طراحی راه حل هایی برای طیف وسیعی از نیازهای کاربران را داشته باشند.
درگیر کردن کاربران برای طراحی فراگیر
UX مبتنی بر این باور است که کاربران باید ذینفع اصلی آن باشند، در مرکز هر کاری محصولات و راه حل ها را برای آنها شکل می دهیم . شاید قبلاً اینها را شنیده باشید: با کاربران مصاحبه کنید، نیازهای آنها را کشف کنید، ایده هایی را با آنها آزمایش کنید و وقتی راه حل های خود را ارائه دادید یکبار دیگر به کاربران گوش دهید.
تماس با کاربران هنگام طراحی فراگیر برای گروه های کاربری که نمی شناسیم ، حتی بیشتر ضروری می شود. کات هولمز متخصص طراحی و دسترسی در مورد طراحی فراگیر با کاربران به عنوان بخشی اساسی از فرآیند صحبت می کند. اگر می خواهیم اطمینان حاصل کنیم که تجربه ای که طراحی می کنیم برای هر کسی که ممکن است از آن بهره مند شود ارزش دارد، ما باید با همراهی کاربران گروه های استثنایی این طراحی را انجام دهیم.
طراحی فراگیر استانداردهای دستیابی را در بر می گیرد
اغلب هنگام صحبت در مورد طراحی فراگیر، اولین و بعضاً تنها انجمنی که افراد یا سازمان ها ایجاد می کنند مربوط به قابلیت دسترسی است. قابلیت دسترسی به طراحی محصولات، دستگاه ها، خدمات یا محیط هایی گفته می شود که برای افراد معلول قابل استفاده هستند. در حالی که طراحی فراگیر فراتر از نگرانی های قابلیت دسترسی است، طراحی برای دسترسی بخشی جدایی ناپذیر از طراحی فراگیر است.
هنگام طراحی وب سایت ها، برخی از استانداردها و دستورالعمل های شناخته شده وجود دارد که می توانید آنها را دنبال کنید تا اطمینان حاصل کنید که کاربران را براساس توانایی خود مستثنی نمی کنید. دستورالعمل های دسترسی در وب سایت WCAG مکانی عالی برای شروع است.
قابلیت دسترس پذیری (Accessibility) باید کاملاً در فرآیندهای طراحی شما لحاظ شود. شرکت هایی مانند Google اصول دسترسی را به طور یکپارچه در زبان طراحی خود ادغام کرده اند. در شکل زیر نمونه ای از Material Design را در طراحی فراگیر می بینید که دارای استانداردهای دسترس پذیری به زبان طراحی Google است.
وقتی آیکن مداد نشانه دهنده ادیت کردن است و اسکرین ریدر (متن خوان) برای افراد نابینا یا کم بینا با صدای بلند بخواند “ویرایش”، این می تواند برای دسترس پذیری مفید باشد نه اینکه به شکل آیکن اشاره کند و بخواند “مداد”. پس در اینجا خود آیکن مهم نیست بلکه کاری که انجام می دهد مهم است و باید خوانده شود.
طراحی فراگیر، فراتر از دسترس پذیری
طراحی فراگیر از قابلیت دسترسی برخوردار است و اطمینان حاصل می کند که کاربران به دلیل توانایی های خود حذف نمی شوند. این مفهوم، تلاش و نیت مشابه را به نیازهای کاربرانی که اغلب به دلایل دیگر مثل سن، سابقه، نژاد، هویت جنسیتی و غیره کنار گذاشته می شدند، گسترش می دهد. در ادامه ملاحظات کلیدی و بهترین روش برای کمک به شما در طراحی فراگیر بهتر ارائه می شود.
توجه داشته باشید که مثال های ارائه شده براساس تجربیات و تصاویر گرفته شده از نوامبر 2019 تا ژانویه 2020 است و آنها را برای نمایش منفی هر شرکت یا محصولی درج نمی کنیم بلکه فقط برای ارائه مثال های عملی در دنیای واقعی که طراحی فراگیر می تواند اعمال شود. چه کسی می داند؟ شاید این مثال ها باعث شوند شرکت های دیگر در مورد چگونگی طراحی فراگیر به طور گسترده تری تامل کنند.
از تصاویر فراگیر استفاده کنید
بازنمایی مردم از طریق آیکون ها، تصاویر ایلاستریتور و عکس ها به فکر و اندیشه نیاز دارد. برنامه معاملات سهام BUX یک تصویر نمایه پیش فرض را به همه کاربران جدید اختصاص می دهد.
یک فرد را با ویژگی هایی به تصویر می کشد که به طور کلیشه ای “مرد” در نظر گرفته می شود: ویژگی های صورت پهن تر، چشم های بدون مژه، موهای صورت و غیره و غیره، از آنجا که بسیاری از ما از نظر فرهنگی شرطی شدیم به تطبیق ویژگی های پیش فرض مردانه ای مانند سالم بودن، توانمند بودن، سفید پوست بودن و غیره . پیامی که این عکس برای کاربران خود می فرستد این است: کاربران ما توانمند، باهوش، با ذکاوت مالی و مرد هستند.
صرف نظر از اینکه کاربران واقعی آنها چگونه به نظر می رسند، احتمال اینکه برخی از کاربران BUX احساس نکنند این تصویر نمایانگر خوبی از آنها است، زیاد است. اگر می خواهیم طراحی فراگیر داشته باشیم، گزینه های بهتری برای جایگزین کردن عکس نمایه وجود دارد.
دو استراتژی برای تولید تصاویر فراگیر وجود دارد: انتزاع و متنوع سازی. هیچ کدام از آنها به تلاش زیادی احتیاج ندارند و هر دو می توانند به کاربران بیشتری کمک کنند تا احساس کنند در تجربیات و محصولاتی که شما طراحی می کنید در نظر گرفته شده اند.
انتزاع در طراحی فراگیر
انتزاع به معنای دور شدن از یک نمایش واقع بینانه است و در طراحی فراگیر دقیقا به نفع این است که به کاربران امکان می دهد تصویر را با زندگی و هویت خود مطابقت دهند. این کار را می توانید با استفاده از تصاویری که بیشتر مفهومی هستند اما هنوز شبیه به انسان یا حتی اشیا یا حیوانات هستند انجام دهید.
انتزاع در طراحی فراگیر یک روش عالی برای اطمینان از عدم استثنا بین کاربران است. لیموناد وقتی کاربر جدیدی برای خدمات خود ثبت نام می کند، این کار را انجام می دهد.
متنوع سازی در طراحی فراگیر
از طرف دیگر متنوع سازی در طراحی فراگیر قصد دارد نمایانگر انبوه اختلافاتی باشد که کاربران می توانند با آن شناسایی شوند. این استراتژی قبلاً در تبلیغات بسیار به کار رفته است و برای بازاریابی وب سایت ها و همچنین تصاویر محصول مناسب است که مستقیم به عنوان یک کاربر واقعی یا شخصی که می شناسند نقش ایفا نمی کند.
وقتی در طراحی فراگیر متنوع سازی می کنید، می خواهید طیف کاملی از انسان ها را در هر تصویری که استفاده می کنید، نشان دهید. تصاویر Airbnb نمونه ای خارق العاده از این موضوع است. آنها بسیار خوشحال هستند که اختلافات و تفاوت ها را در جامعه خود منعکس می کنند. ساختن تصاویر فراگیر نیاز به همکاری خوب بین طراحان UX و UI دارد.
بیشتر بخوانید : “ ۸ متد تحقیقات کیفی در UX “
“هر کسی با هر سن و سابقه و ملیتی و جنسیت و جایگاهی با هر سطح از توانایی جسمانی و روحی باید بتواند هنگام استفاده از طراحی شما تجربه خوشایندی را کسب کند و دسترس پذیری طراحیتان برایش کاملا مطلوب باشد”
اصول طراحی فراگیر
همانطور که تا به اینجا دانستیم یکی از وجوه مهم طراحی رابط کاربری (UX) میزان دسترس پذیری آن محصول یا طرح است به شکلی که همگان از پیر و جوان و با سواد و بی سواد، با هیبت ورزشکاری یا معلول، نخبه یا کند ذهن، دین دار یا آتئیست، آسیایی یا اروپایی، افریقایی و یا سرخپوستان امریکای جنوبی تا سامورایی های ژاپنی، همگی بتوانند با آن به راحتی ارتباط برقرار کرده و از کار کردن با آن تجربه خوبی کسب کنند. موارد زیر از اصول طراحی فراگیر به شمار می آیند:
- بهره بری مساوی و برابر از طرح، به دور از هر گونه تبعیض برای گروه های متفاوت
- انعطاف پذیری هنگام استفاده، طرح باید با طیف وسیعی از نیازها و توانایی های افراد مختلف مطابقت کند.
- ساده و قابل درک بودن محصول، درک نحوه استفاده از محصول باید ساده باشد.
- انتقال راحت و قابل درک بودن اطلاعات، محصول یا طرح باید اطلاعات مورد نیاز و ضروری را با توجه به شرایط محیط و توانایی حسی کاربر به همه کاربران ارائه کند.
- کاهش خطا پذیری یا تلورانس خطا، خطرات و نتایج منفی اعمال تصادفی و غیر عمدی باید به حداقل برسد.
- نیاز به استفاده از حداقل نیروی فیزیکی، محصول یا طرح باید به سادگی و با کمترین تلاش و نیروی فیزیکی و به صورت کارآمد کار کند.
- اندازه و فضای مناسب برای استفاده و گذر، طراح باید ابعاد و فضای مناسب برای مشاهده، نزدیک شدن و استفاده از محصول را با در نظر گرفتن شرایط فیزیکی، قامت یا شیوه ی حرکت کاربر ایجاد نماید.
جمع بندی
اصلا فلسفه طراحی فراگیر همین است، مبارزه با تبعیض به هر شکلی. سالمند و کودک و ناتوان و سالم، کم توان و پر توان همه به یک اندازه حق دارند که از امکانات و پیشرفت تکنولوژی بهره ببرند. تمام تلاش طراحان فراگیر هم بر این است تا به این مسئله جامه عمل بپوشانند و امکان استفاده را برای اکثریت افراد جامعه فراهم آورند و همواره با این دیدگاه پیش بروند که بیشترین پوشش برای در برگیری اکثر تنوع ها و تفاوت ها ایجاد کنند.
اگر علاقه مند هستید جزییات بیشتری از مبحث جذاب طراحی فراگیر بدانید و یک متخصص کاربلد در حوزه طراحی تجربه کاربری شوید. حتما توصیه می کنم دوره آموزش طراحی محصول و UX آکادمی آمانج را از دست ندهید.
“طراح فراگیر خوب کسی است که نه تنها در حیطه پروژه کاریش بلکه دیدش را به وسعت جهان گسترده سازد و برای ساختن جهانی بهتر، استراتژی طراحی فراگیر را نه تنها در طراحی وب سایت بلکه در طراحی هر چیزی در زندگی به عنوان یک اصل اولیه و مهم در نظر بگیرد”
منابع مقاله “طراحی فراگیر“:
دوره آموزش UX آکادمی آمانج