همه‌گیری کووید-۱۹ در جهان خیلی چیزها را متحول کرد. طراحی محصول قطعاً یکی از آن چیزهاست. تا قبل از این همه‌گیری کسی دنبال ساختن ماسک‌های شفافی نبود که لبخند انسان را هم بتواند نشان دهد. در همین ایران خودمان هم محصولات جالبی به بازار عرضه شد. اگر یادتان باشد؛ در اوایل همه‌گیری و قرنطینه‌ی سراسری، همه‌ی مردم دلاور ایران‌زمین در خانه‌هایشان پیتزا درست می‌کردند.
مدت کوتاهی نگذشت که پیتزافروش‌ها خودشان را با اوضاع جدید تطبیق دادند و محصول (انتخاب) جدیدی را عرضه کردند. پیتزای آماده‌ای که مشتری فقط باید در خانه می‌گذاشتش در فِر تا بپزد. سس مخصوص و مخلفات هم که همراهش فرستاده می‌شد. البته این اتفاق برای غذاهای دیگر هم (مثل لازانیا) افتاد.
شرکت‌هایی که خدمات نظافت منزل و محل کار ارائه می‌دادند هم خدمت (محصول) جدیدی را به لیست خدماتشان اضافه کردند: ضدعفونی منازل، دفاتر کار و ماشین‌ها. در همین ایام، انواع دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی مجازی و آنلاین (در موضوعات مختلف، مثلاً کلاس ورزش آنلاین) هم طراحی و به بازار عرضه شدند.
محصولات و خدماتی که تا دیروز نبودند یا خیلی کم بودند، یک‌باره بازار را پُر کردند. چون رفع‌کردن نیازها و مشکلات من و شمای مصرف‌کننده/کاربر، که نگران و مضطربمان کرده بود، برای کسب‌وکارها و در طراحی محصولات و خدمات اصل به‌شمار می‌آید. دانستن نیازها و مشکلات مصرف‌کننده و طراحی‌کردن محصولی برای برطرف‌کردن آن کار ِ طراحی محصول است. طراحی محصول تعریف ساده‌ای دارد. اما اصلاً فرآیند ساده‌ای نیست، اتفاقاً خیلی هم پیچیده است. چون هر محصول فرآیند طراحی مخصوص به خودش را دارد.
فرآیند طراحی نسل‌های آینده‌ی موتورهای جت با فرآیند طراحی یک نرم‌افزار متفاوت است. نمی‌شود دوره‌های آموزشی آنلاین را همان‌طور طراحی کرد که نسل‌های آینده‌ی ماشین‌های ظرفشویی را. البته باید این را نیز در خاطر داشت که معمولاً اهداف، ابزار، تخصص‌ها و مراحل طراحی در فرآیند طراحی‌کردن بیشتر محصولات یکسان است. نسل‌های آینده‌ی موتورهای جت باید مشکلات موتورهای فعلی را نداشته باشند و منطبق باشند با نیازهای آینده، درست مانند نرم‌افزارها.
اما چه میشود درباره‌ی اصول طراحی محصول گفت؟ آیا طراحی محصول اصولی هم دارد؟ چه نیازی است به داشتن اصول در طراحی محصول؟ آیا در طراحی هر محصول یا خدمتی اصول عامی وجود دارد که باید رعایت شود؟
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
اصول طراحی محصول (Product Design Principles)
اول به سؤال مهم‌تر پاسخ دهیم: چرا در طراحی هر محصولی باید اصول و ارزش‌هایی را رعایت کرد؟ مشخص‌کردن آن اصول و ارزش‌ها چه فایده‌ای دارد؟
در فرآیند طراحی محصول تخصص‌های مختلفی باید با یکدیگر همکاری کنند و با هم تصمیم‌گیری کنند. وقتی هر شرکت یا استارتاپی از آغاز کار، برای طراحی محصول و خدماتش اصول و ارزش‌هایی را مشخص می‌کند، درواقع مبنای تصمیم‌گیری به تیم طراحی‌کننده می‌دهد.
آیا باید زیبایی محصول را فدای کاربردی‌ترکردن آن کرد؟ زیبایی محصول مهم‌تر است یا تجربه‌ی کاربری یا هر دو؟ بر مبنای اصول طراحی محصول به این سؤال‌ها پاسخ داده میشود.
سؤال سوم این بود که آیا اصول طراحی محصول عام هستند؟ مثلاً ۵ اصل وجود دارد که باید در طراحی هر خدمت یا محصولی در تمامی شرکت‌ها و استارتاپ‌های دنیا حتماً رعایت شوند؟
خیر! هر شرکت، هر محصول یا هر خدمتی اصول طراحی محصول را برای خودش و خاص خودش تعریف می‌کند (می‌نویسد). بنابراین، وقتی از اصول طراحی محصول حرف می‌زنیم درواقع از Product-specific design principles حرف می‌زنیم.
۵ اصل طراحی محصول
احتمالاً الان این سؤال برایتان پیش آمده که وقتی اصول طراحی محصولِ یکسان و مشترکی بین تمامی شرکت‌ها و طراحان وجود ندارد، چطور در این مقاله اصول زیر به‌عنوان اصول طراحی محصول معرفی شده‌اند؟ درست است که هر شرکت و هر محصولی اصول طراحی خودش را دارد، اما اصولی را می‌توان یافت که شرکت‌های بزرگ در طراحی محصولاتشان معمولاً آن‌ها را رعایت می‌کنند.
برای مثال، شرکت Litslik (که طراحی نرم‌افزار انجام می‌دهد) اعلام کرده است که این ترکیبی از این ۳ نوع طراحی در طراحی نرم‌افزارهایش اصل است:
طراحی کاربردی، طراحی زیبا و تجربه کاربری
پس از مطالعه و بررسی اصول طراحی محصول شرکت‌های بزرگ و موفق که در منابع معتبر آنلاین (nngroup.com & Productplan.com،UXdesign.cc) اعلام شده، ۵ اصل زیر برای معرفی در این مقاله انتخاب شدند.
پیروی از این ۵ اصل در طراحی هر محصول یا خدمتی راهنما و مفید خواهد بود. از این ۵ اصل می‌توانید الهام بگیرید برای نوشتن اصول طراحی محصول مخصوص به خودتان یا استارتاپتان.
اولین اصل در طراحی محصول: انسان‌محور بودن
وقتی کاربر/مصرف‌کننده‌ی محصولات شما انسان‌ها هستند، اولین و مهم‌ترین اصل و ارزشی که باید درنظر بگیرید انسان‌محوربودن طراحی‌ها و خدماتتان است. طراحی انسان‌محور مفهومی مستقل و گسترده در طراحی محصول و طراحی تجربه کاربری است. درنظرگرفتن انسان‌ها، نیازها، دغدغه‌ها و احساسات و همدلی با آن‌ها باید در طراحی هر محصول و خدمتی ارزش و اصل باشد. اگر قرار است اپلیکیشنی برای کمک به درمان افسردگی طراحی کنید، اپلیکیشنی که قرار است حال و احوال یک انسان را بهتر کند؛ پس درک‌کردن عمیق انسان افسرده، همدلی با او در طراحی این محصولْ اولین و مهم‌ترین اصل است.
دومین اصل در طراحی محصول: واضح و شفاف بودن
تصور کنید قرار است وب‌سایتی طراحی کنید درباره‌ی طراحی محصول. محصول شما وب‌سایتی تخصصی است که هدفش بالابردن آگاهی درباره‌ی موضوع مشخصی است. پس مخاطبان مشخصی هم دارد.
وقتی تصویری از پرسوناهایی که به این محصول مربوط می‌شوند در ذهن داشته باشید، می‌‌دانید کسانی به سایت شما می‌آیند که درباره‌ی طراحی محصول سؤال دارند. پس اصل این است که شما پاسخ‌های روشن و واضح دراختیار آن‌ها بگذارید.
پس جلب‌کردن مخاطب حداکثری اصل نیست در طراحی محصول شما. اصل این است که کاربر مشخص پاسخ‌ها و مطالب منظم و مرتب، به‌روز و شفاف بخواند، مطالب و محتوای سایت شما به‌درستی دسته‌بندی شده باشد و او برای پیدا‌کردن مطلبی در سایت گم نشود.
سومین اصل در طراحی محصول: فراتر از انتظار بودن
محصولی طراحی کنید که در خاطر انسان‌ها بماند. آن‌ها را شگفت‌زده کند و تجربه‌هایی فراتر از انتظار و توقعات معمول کاربر برایش خلق کند.
Pinterst را در نظر بگیرید که ۳ اصل را به‌عنوان اصول طراحی‌اش معرفی کرده است:
- Lucid: که به‌نوعی همان دومین اصلی که معرفی کردیم، است. این وضوح و روشن‌بودن همه‌چیز، محتوا را برای کاربر لذت‌بخش‌تر می‌کند.
- Animated: منظور از این اصل کلمه به کلمه نقل میشود: رنگارنگ است. ازنظر بصری واکنش‌برانگیز است. پیش‌بینی‌نشدنی است. (کاربر را سورپرایز می‌کند!)
It’s colorful. It’s visually responsive. It’s unexpected.
- Unbreakable: به کاربر امکان اشتباه‌کردن نمی‌دهد. امکان ندارد دکمه‌ای را اشتباه بزند. همه‌چیز هم در آن برگشت‌پذیر است.
برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی طراحی responsive، مقاله‌ی «۶ نکته کلیدی طراحی adaptive در مقایسه با responsive» را بخوانید.
چهارمین اصل در طراحی محصول: کاربردی‌بودن و کیفیت در عین زیبایی
آیا باید زیبایی و جذابیت‌های بصری را فدای کارایی و کیفیتِ بیشتر یک محصول کرد یا برعکس؟ خیر! شما می‌توانید اصلی تعریف کنید که شما را مجبور کند به هر دو توجه کنید و هر دو را با هم داشته باشید.
برای مثال، در میان اصول طراحی Firefox، اصل جالب توجهی می‌توان یافت:
Finely Crafted: محصول باید با ظرافت ساخته شود. چون کیفیتی که کاربر آن را درک کند و بفهمد در محصول، هر محصولی، ضروری است. و صد البته، ظاهر و احساس کاربر از تعامل با محصول نیز به یکدیگر متصل است.
perceivable quality is vital
+
continuity of look and feel across platforms
پنجمین اصل در طراحی محصول: مشکل جدیدی نساختن
حتماً آن ضرب‌المثل معروف را شنیدید که می‌گوید «طرف اومد ابروش رو درست کنه، زد چشمش رو کور کرد». این اصل را نیز میشود در طراحی هر محصولی درنظر گرفت.
محصول طراحی‌شده نباید مشکلی را حل کند و درعین‌حال مشکل دیگری را، از نوع دیگری، درست کند. این اصل را میشود این‌طور هم گفت که محصول طراحی شده نباید مضر و آسیب‌زا، برای محیط‌زیست یا سلامتی روحی و جسمی انسان‌ها، باشد.
برای مثال، اگر شما می‌خواهید اپلیکیشنی برای کمک به کاهش وزن و کنترل غذاخوردن طراحی کنید؛ باید دقت کنید و مطمئن شوید که برنامه‌‌های پیشنهادی اپلیکیشن به سلامتی کاربر آسیبی نزند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
۱. اصول طراحی محصول (Product Design Principles) را نباید با اصول طراحی (Design Principles)، که معمولاً به اصول کلی ِ طراحی گرافیک اشاره دارد، اشتباه گرفت.
۲. اصول طراحی محصول در فرآیند طراحی محصول اولویت‌ها را برای تصمیم‌گیری مشخص می‌کند.
۳. برای هر محصول یا خدمتی که قرار است طراحی شود باید اصول طراحی آن را از آغاز تعیین کرد.
۴. تعیین‌کردن این اصول خیلی هم کار آسانی نیست و باید باتوجه به تمامی عوامل مؤثر در فرآیند طراحی آن محصول و بازاریابی برای آن محصول تعیین شود.
۵. به‌همین‌دلیل باید درک عمیقی از فرآیند طراحی محصول، مخصوصاً محصولات دیجیتال، داشت. اگر جامع و خوب طراحی محصول را یاد گرفته باشید، راحت‌تر می‌توانید اصول طراحی محصولِ مورد نظرتان را تعیین کنید.