دهه اول قرن ۲۱ را می‌توان یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ تکنولوژی و ارتباطات دانست. این دوره، شاهد رویدادهایی بود که زندگی بشر را برای همیشه تغییر دادند: گسترش اینترنت، معرفی آیفون که مفهوم گوشی‌های هوشمند را بازتعریف کرد، ظهور فیسبوک و شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی، پیشتازی گوگل و مایکروسافت در دنیای دیجیتال، و البته خلق بیت‌کوین که انقلابی در سیستم‌های مالی به وجود آورد. در همین دوران، دنیای برنامه‌نویسی نیز با تحولات بزرگی روبه‌رو شد؛ تحولی که گیت (Git) را به جهان معرفی کرد.
در سال ۲۰۰۵، زمانی که تیم توسعه لینوکس روی پروژه عظیم کرنل لینوکس کار می‌کردند، از سیستمی به نام BitKeeper برای مدیریت کدها و منابع استفاده می‌شد. اما محدودیت‌های این ابزار و نیاز به یک سیستم قدرتمندتر، لینوس توروالدز، خالق لینوکس، را به فکر واداشت. او به دنبال ابزاری بود که نه‌تنها کنترل کاملی بر پروژه‌ها فراهم کند، بلکه سرعت، امنیت، و انعطاف‌پذیری بیشتری نیز داشته باشد. نتیجه این تلاش‌ها، تولد گیت در سال ۲۰۰۵ بود؛ سیستمی که در همان ابتدا برای مدیریت نسخه 2.6.12 کرنل لینوکس به کار گرفته شد و در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۶ رسماً به عنوان ابزار اصلی مدیریت پروژه معرفی شد.
نام گیت در زبان انگلیسی معنایی عجیب دارد: «فردی ناخوشایند و آزاردهنده.» اما این ابزار، برخلاف معنای نامش، به یکی از محبوب‌ترین و ضروری‌ترین ابزارهای توسعه‌دهندگان تبدیل شد. گیت به سرعت جای خود را در قلب جامعه برنامه‌نویسان باز کرد و استاندارد جدیدی برای مدیریت نسخه‌ها و همکاری تیمی در پروژه‌های نرم‌افزاری تعریف کرد.
گیت نه‌تنها یک ابزار، بلکه نمادی از تحول در روش کار تیم‌های نرم‌افزاری است. امروزه، میلیون‌ها برنامه‌نویس در سراسر جهان از گیت برای مدیریت پروژه‌های خود استفاده می‌کنند؛ ابزاری که از یک نیاز ساده شروع شد و به یکی از ستون‌های اصلی دنیای برنامه‌نویسی تبدیل شد.
داستان گیت، داستان نوآوری و خلاقیت است.
آنچه در این نوشته خواهیم داشت
گیت (Git) چیست؟
گیت (Git) یک سیستم مدیریت است که به برنامه‌نویسان کمک می‌کند تا کدهای خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنند. شاید در نگاه اول، این تعریف کمی فنی به نظر برسد، اما اجازه دهید ساده‌تر توضیح دهیم:
تصور کنید روی یک پروژه گروهی مثل طراحی یک اپلیکیشن کار می‌کنید. هرکسی بخشی از کار را انجام می‌دهد و ممکن است نیاز داشته باشید تغییرات دیگران را ببینید، تغییرات خودتان را ذخیره کنید، یا حتی به نسخه‌های قبلی بازگردید. گیت دقیقاً برای این کار طراحی شده است.
قبل از گیت، ابزارهای مدیریتی محدود بودند و بیشتر آن‌ها نیاز داشتند که همه افراد روی یک سرور مرکزی کار کنند. این روش مشکلات زیادی داشت، مثل کندی دسترسی، خطر از دست رفتن داده‌ها، و دشواری در همکاری هم‌زمان. اما گیت با رویکردی توزیع‌شده این مشکلات را حل کرد.
گیت چگونه کار می‌کند؟
گیت مانند یک دفترچه یادداشت برای تغییرات کد است. هر تغییری مثل اضافه کردن یک ویژگی جدید یا رفع یک باگ که در پروژه ایجاد می‌کنید به‌عنوان یک «نسخه» یا commit ثبت می‌شود. این نسخه‌ها به ترتیب ذخیره می‌شوند و می‌توانید هر زمان که بخواهید، به آن‌ها برگردید.
یکی دیگر از قابلیت‌های جذاب گیت، امکان ایجاد شاخه‌های جداگانه یا branch است. شاخه‌ها به شما این امکان را می‌دهند که روی ویژگی‌های جدید کار کنید، بدون اینکه به نسخه اصلی پروژه آسیب بزنید. وقتی کارتان تمام شد و همه‌چیز درست بود، می‌توانید تغییرات را با نسخه اصلی ادغام کنید.
بیشتر بخوانید: “Agile Web Design، طراحی هوشمندانه‌تر یک وبسایت“
اهمیت یادگیری گیت
گیت به شما کمک می‌کند تا در پیشبرد یک پروژه کمتر دچار سردرگمی شوید و به‌خوبی آن را مدیریت کنید. تفاوت عمده گیت با سایر VCSها در این است که طرز تفکر گیت و تجربه کاربری آن کاملا با سایر سیستم‌ها مثل subversion، CVS یا performance متفاوت است گرچه ممکن است از لحاظ رابط کاربری شباهت‌هایی بین آن‌ها باشد.
ویژگی گیت (Git)
- امکان ایجاد تغییرات و ارائه شرح تغییرات در یک فهرست،
- به‌روزرسانی در مخزن محلی و ادغام از راه دور آن با یک شاخه دیگر،
- مناسب برای پروژه‌هایی که بیش از یک نفر روی آن کار می‌کند و ایجاد تعامل میان اعضا در پروژه‌های گروهی،
- امکان اضافه کردن برچسب‌ها به هر نسخه نرم‌افرار،
- ارائه تاریخچه و امکان مطالعه و بررسی سوابق تاریخی مخزن،
- امکان جایگزین کردن تغییرات و بازیابی کدهای قبلی در صورت بروز مشکل در مخزن،
- سرعت بالا حتی روی پروژه‌های بزرگ،
- استفاده‌از روش‌های پیشرفته برای ذخیره‌سازی و انتقال داده‌ها،
- رایگان و متن‌باز.
مخازن (ریپازیتوری) گیت
سیستم کنترلی گیت، از طریق وب اپلیکیشن‌هایی نظیر GitHub و GitLab به‌صورت کاملا رایگان در اختیار توسعه‌دهندگان قرار گرفته است. مزیت این سیستم‌ها در این است که شما وقتی سورس کدهای خود را در آن‌ها قرار می‌دهید دیگر هیچ نگرانی در مورد از بین رفتن منبع کدهای خود نخواهید داشت.
همچنین شما در این وبسایت ها قادر خواهید بود تا پروژه‌ها و سطوح دسترسی مختلف تعریف کنید و کپی‌های متعددی از پروژه‌ها نگهداری کنید.
و اما مهم‌ترین ریپازیتوری‌های گیت:
- گیت‌هاب (GitHub): گیت‌هاب با بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر و ابزارهای پیشرفته مانند GitHub Copilot و GitHub Actions به یکی از مهم‌ترین بسترهای مدیریت پروژه و همکاری تیمی تبدیل شده است. Copilot از هوش مصنوعی برای کمک به کدنویسی استفاده می‌کند و GitHub Actions امکان اتوماسیون فرآیندها مانند CI/CD را فراهم می‌کند.
- گیت‌لب (GitLab): گیت‌لب همچنان در ارائه قابلیت‌های DevOps و CI/CD پیشرو است. یکی از ویژگی‌های کلیدی آن امکان خودکارسازی فرآیندهای توسعه و استقرار کد در یک محیط یکپارچه است.
- بیت‌باکت (BitBucket): بیت‌باکت که عمدتاً برای تیم‌هایی با تمرکز بر Agile طراحی شده، با Jira و Trello یکپارچه شده و ابزار قدرتمندی برای مدیریت پروژه‌های نرم‌افزاری فراهم می‌کند.
بیشتر بخوانید: “راهنمای جامع پرامپت‌نویسی برای برنامه‌نویسان“
مهم‌ترین دستورات گیت
| دستور | توضیح | مثال |
|---|---|---|
git help |
نمایش راهنمای کلی دربارهٔ گیت یا یک دستور خاص. | git help config |
git init |
ایجاد یک مخزن گیت در پوشهٔ فعلی. | git init |
git clone |
کلون کردن یک مخزن گیت از راه دور یا محلی. | git clone ssh://user@host/path/to/repo.git |
git add |
اضافه کردن فایل یا فایل‌های جدید به مرحله‌بندی. | git add <نام فایل> |
git rm --cached |
حذف فایل از مرحله‌بندی (بدون حذف فایل از سیستم). | git rm --cached <نام فایل> |
git status |
نمایش وضعیت فعلی مخزن، شامل فایل‌های تغییر یافته یا اضافه نشده. | git status |
git diff |
نمایش تفاوت‌های بین کدهای تغییر یافته و کدهای اعمال نشده. | git diff |
git log |
مشاهده تاریخچهٔ تغییرات مخزن. | git log |
git commit |
ثبت تغییرات مرحله‌بندی شده در مخزن با یک پیام توضیحی. | git commit -m "پیام توضیحی" |
git push |
ارسال تغییرات به مخزن راه دور. | git push |
git pull |
دریافت تغییرات از مخزن راه دور و ادغام آن‌ها با مخزن محلی. | git pull |
git tag |
ایجاد یک برچسب (Tag) برای نسخه‌بندی یا نشانه‌گذاری تغییرات. | git tag <نام برچسب> |
git checkout HEAD |
بازگرداندن یک فایل به آخرین وضعیت ذخیره شده در HEAD. | git checkout HEAD <نام فایل> |
git revert |
بازگرداندن تغییرات یک Commit خاص به حالت قبلی. | git revert <commit-id> |
git commit --amend |
اصلاح پیام یا تغییرات آخرین Commit ثبت شده. | git commit --amend |
git branch |
ایجاد یا مشاهده شاخه‌های جدید. | git branch <نام شاخه> |
git merge |
ادغام یک شاخه با شاخه فعلی. | git merge <نام شاخه> |
git rebase |
بازنویسی تاریخچه شاخه برای ایجاد تاریخچه تمیزتر. | git rebase <نام شاخه> |
git cherry-pick |
انتخاب تغییرات خاص از یک شاخه و اعمال آن به شاخه فعلی. | git cherry-pick <commit-id> |
git help |
نمایش راهنمای کلی دربارهٔ گیت یا یک دستور خاص. | git help config |
git commit -S |
امضای دیجیتالی کامیت‌ها برای افزایش امنیت و اعتماد. | git commit -S -m "Secure commit" |
نصب گیت
برای بررسی اینکه آیا گیت را بر روی رایانه خود نصب کرده‌اید یا خیر کافی است در ترمینال خود دستور زیر را تایپ کنید:
git --version
اگر گیت قبلا نصب شده باشد نسخه آن به شما معرفی می‌شود. درغیراینصورت کافی است وارد وبسایت Git شوید شوید و به‌آسانی با توجه به سیستم عامل خود، نسخه مورد نظر را نصب کنید.
شروع کار با گیت
برای شروع کار با گیت به ترمینال خود (your terminal) بروید و دستور زیر را در پروژه‌ای که می‌خواهید ایجاد کنید وارد کنید. این دستور دایرکتوری (directory) پروژه را آغاز می‌کند:
<span style="font-size: 16px;">git init</span>
دستور زیر را برای اضافه کردن پرونده برای ردیابی Git اجرا کنید. با این کار این پرونده‌ها به قسمت مرحله (staging) اضافه می‌شوند:
<span style="font-size: 16px;">git add <filename_one></span>
دستور زیر را اجرا کنید و چگونگی تغییرات خود را در این پرونده‌ها انجام دهید:
<span style="font-size: 16px;">git commit -m "<add a commit message here>"</span>
هنگامی که این کد را اجرا کردیم می‌توانیم تغییرات مد نظر خود را اعمال کنیم مانند:
<span style="font-size: 16px;">git push</span>
اجرا این کد باعث می‌شود تا کد اصلی از شاخه the master branch in the local به the master branch از راه دور سوق داده شود. از git pull برای کشیدن آخرین تغییرات از مخزن از راه دور به مخزن محلی استفاده می‌شود. کد (repository code) از راه دور توسط توسعه‌دهندگان مختلف به طور مداوم به روز می‌شود:
<span style="font-size: 16px;">git pull origin master</span>
در مرحله بعد شما باید گیت کلون را ایجاد کنید. از گیت کلون برای اداره کردن مخزن از راه دور استفاده می‌شود:
<span style="font-size: 16px;">git clone [repository url]</span>
تمام!
حال شما می‌توانید گیت را در رایانه خود اجرا کنید و سیستم‌های امنیتی خود را توسعه دهید. ایجاد هرگونه تغییر بیشتر در شاخه اصلی گیت مستلزم انجام مجدد تمام این دستورالعمل‌ها است پس کاملا با دقت تمام این کدها را وارد کنید تا نیاز به اجرای مجدد کدها نداشته باشید.
جمع‌بندی
در مسیر آموزش طراحی و توسعه وبسایت، آشنایی با ابزارهایی مثل گیت، گیت‌هاب و گیت‌لب یکی از گام‌های اساسی و غیرقابل چشم‌پوشی است. این ابزارها نه تنها مدیریت کدها و همکاری تیمی را ساده‌تر می‌کنند، بلکه مهارت کار با آن‌ها به یک استاندارد حرفه‌ای برای هر برنامه‌نویس تبدیل شده است.
مفاهیمی مثل پیکربندی گیت، چرخه حیات کدها، ایجاد و مدیریت انشعاب‌ها، رفع تداخل‌ها، تگ‌گذاری، و ذخیره‌سازی کدها، از جمله مواردی هستند که هر توسعه‌دهنده باید بر آن‌ها تسلط داشته باشد. این دانش به شما کمک می‌کند تا پروژه‌های خود را به شکلی کارآمدتر مدیریت کنید و در تیم‌های حرفه‌ای جایگاه بهتری داشته باشید.
امیدواریم این مقاله مقدمه‌ای مفید برای آشنایی شما با دنیای گیت باشد و شما را به ادامه یادگیری این ابزار قدرتمند تشویق کند. آینده حرفه‌ای شما با تسلط بر چنین مهارت‌هایی روشن‌تر خواهد بود.